НЫЗНЭМЕ, ШЫМЭ ЧОКНЭОН КЭШЕJ ПИJЕJДЭ ТОЛЫШЭ ЗЫВОНИ hЭВАРИ?

НЫЗНӘМЕ, ШЫМӘ ЧОКНӘОН КӘШЕЈ ПИЈЕЈДӘ ТОЛЫШӘ ЗЫВОНИ ҺӘВАРИ?

 Фәхрәддин Әбосзодә

               Аллаһверди миәллим!

                Ком стиләдәон нывыштә, һежо жәгоән, јәне тезисон формәдә дојдәм шымә ҹәвоби:

                1) Чымы нывыштәј нә “мәғалә” ни, нә “рисалә” ни, нәәнки “номә” (“намә” бә фарсије!) ни! Шымә чәј чич бе боштә тәјин карде зынејдәнишонбу, бәпе һич нывыштәоннәбәј ым ҹумлә! Бәшмә нәзә роснејдәм ки, ым бо телевизијә екрано һандеј нывыштә быә ади гыләј МӘТНЕ! Жәго мәтнон мәғсәд әве ки, чанә мымкуне, сојә зывонәдә бә тәмшокорон быросни ыштә нәзәри ки, быдә әвон бызнын, сыхан чичи һәхәдә шејдә! Мынән ымружнә ружәдә чәмә Инә зывони ишкилон ијән проблемоным пеһандә бә мәтнәдә, һәмән де сојә зывони нывыштәме ки, әмә чокнә һәлл бәзнемон карде әвони!

                2) Шымә “тыршинә аш” вотејдәшон бәј, ајбыш ни, бывотән, ым гынејдәни бәчымы хото! Һәмән нывыштејдәшон ки, “хошон омејдәни тыршинә аши”! Бәмы жыго омејдә ки, шымә кәдә чок пате зынејдәнин әј, әве хошон омејдәни! Чумчыко тыршинә аш чәмә хәлғи ләзәтинә хорәкон гыләјније! Интаси әј һаруж һардејдәнин! Тыршинә аши патејдән ја бә одәми сард гынеәдә, јаанки һәво сард беәдә, чумчыко һәм сардгынијәј рә бекардејдә одәми ҹоно, һәмән чок тоспынејдә одәми ҹони!

                Бы вырәдә жыго гыләј парс бешејдә бә мијон: Бочи бәс чәмә толышон бә гыләј кој бесәрыштә виндәкәси вотејдән ки, “тыршинә ашы кардә ым”? Чумчыко доны-гыл бејдәни тыршинә аши дыләдә, әј анә гыловнејдән ки, һарчи умжән гынејдә бәјәнды! Әве, шымә “qıləy çamçə peqətəşe, anə qordınəşe (“гордынәше” сәһве, “гордынијәше” быәнине, әмма һәлә деәјән ком ни, ыштә јодәдә огәтән ки, “чамчә ғәзәнәдә гордынејдәнин”, “чадојдән”!), anə qılvoniyəşe, hiççi çe yəndı (“ЈӘНДЫКУ” быәнине!) cobəco kardey bedəni” нывыште әвәзи, бәпе сәғбијон вотәбәј бәмы! Чумчыко аш чанә веј быгыло, чанә һәл быгыло, чанә перысијо, анән веј чок бејдә! Мәтнән һежо бәнә бәје, чанә чок “һәл быбо”, анән чок!

                Чы нохтәји-нәзәро ебомон, бәвәдә шымә чокнә “тыршинә аш” бәзнешон воте бәчымы нывыштә мәтни ки, 13 гылә тезисон (де кијәсә терминон бывотомон, 13 гылә доны-гыл!) ҹоон кардә мәтни дыләдә, сәнибәтон едаштәоне бә һандәкәсон нәзә? Пијо вотымехо, гирәм һәмон мәтн һәғиғәтән “тыршинә аш” быәбәј, шымә неје, ҹо һичкијән һич иглә жәго тезис нәзни бекарде чәво! Әве, шымә нывыштеәдә ки, “kəxobi zoə çiç votey pidəşe, zıney bedəni”, ым веј чочин омејдә бәмы! Бәмы чочин омә гыләј мәсәлән ыме ки, ә мәтн шәбәкәдә пәјдо беәдә, шымәнән лајкон ноә чәј жијәдә, јәне бәгәмон кардә әв. Ым бәгәм карде чиче, пешы бәј “тыршинә аш” вотеј чиче? Охо ыштән нывыштејдәшон ки, хошон омејдәни тыршинә аши! Чыјо аз жыго гыләј нәтиҹә бекардејдәм ки, шымә фикирон бәнә тыршинә аши бәјәнды гынијән, ыштән зынејдәнишон ки, чичон пијејдә воте?

                3) Шымә нывыштәонни ки, мәтни мыәллиф кије? Бәвәдә чыконҹо зынејдәшон ки, мыәллиф “кәхоби зоәје”, әмма “кәхоби кинә” ни? Бочи ым парси дојдәм? Чумчыко әјо сывој шымән кали кәсон ыштәни бә әнәзынәти нојдән, парсејдән ки, “чы мәтни мыәллиф кије?”. Аз ыми жыго сәрәсејдәм ки, Озобижонәдә веј толышон пиједәшонни ки, һукмәти одәмон бызнын ки, әвон дијә кардејдән бә Толышстони Милли телевизијә бәрномон, әве жәго парсон дојдән! Ым чәвон ыштән које, быми сыханым ни! Чымы сыхан бәје ки, гыләј мәсәлә һәхәдә нывыште пијәдә, сыфтә ыштә фикирон һәммәј ҹәм быкән, дырыст јәғын быкән ки, чичон вотеј пијејдә, чәјо бынывыштән! Имон азизе, бәзне бе ки, шымә дештә ы нывыштәј пијәоне ки, тикәјән актуал быкән чымы нывыштә проблемон ки, быдә чәмә толышон һәнијән чок сәрәсын әвони! Әмма аз чич быкәм ки, шымә нывыштә мәтно һәмон нәтиҹә бешејдәни! Чумчыко шымә де бәрмалә рышханди нывыштејдәшон, әмма хәјмандә ко кардеј нијәтәдә быә одәм жәго нибәнывыште! Һежо шымә мәтни сәрловһән жәго нывыштә быә!  Әмма чыми мығобиләдә чәш әби кардеј ки, шымә ыштән бәнывыштешон ки, “бәс чокнә быкәшәмон толышә зывони һәвари?”. Вәәһалынки, шымә иглә сыханонән нывыштәни бы һәхәдә, ижән вотејдәм, әнҹәх тезиси формәдә тикророн кардә чымы нывыштәјон.

                4) Шымә нывыштә мәтни орфографијә осә кардеј фикәдә ним, чумчыко веј вахт бәбарде ым ко, сәһвон вејсә вејин! Әве, кали мәсәлон роснејдәм бәшмә дығғәти. Шымә нывыштәоне: 

                а) “Sıftə nıvıştedə , jıqo zınedəbin, quya tolışə zıvon bəmarde, Əmma... ( mətləbi nimədə ohaştedə)”. Бочи нимәдәм огәтә ки? Пијо нывыштыме ки, ым телевизијә мәтне, әве кырт-кырти нывыштәме ыштә фикирон ки, тәмшокорон һәм һостон сәрәсын, һәмән оныгынын!   Интаси бо дыроз-дырози нывыште һич еһтијоҹән ни, чумчыко шымәнән чок зынејдәшон ки, чәмә зывони марде хәто һәни бә пешы мандә! Чыми мәно ыме ки, әмә бәрпомон карде зынәј ыштә зывони луғәти тәркиб, чәј лексикә, бы зывонәдә быә сыханон! Веј толышонән, шык быбу бә Хыдо ки, есә де јолә һәвәси умутејдән ыштә зывони! 

                б) “Peşı qəp jəydə ki, “titulə xəlq”, “mırdolə hukmət” ıştə dasto beşə harçi kardedə ki, tolışə zıvon arəo beşu...”. Деми шымә вотејон пијејдә ки, аз рост вотејдәним, ә мырдолә һукмәт ијән чә довләти “титулә хәлғи” пијәј ым ни ки, толышә зывон чанә мымкуне рә бымарды? Жәго вотејон пијејдәныбо, бәвәдә бынывыштән ки, чичон вотеј пијејдә? 

                в) “Çəyo sohbəti qordınedə, qəp jəydə ki, Hukmət tolışon Tolışstono çoknə cər kardedə ki, əvon ıştəni, ıştə zıvoni yodo bekən...”. Бәлкәм вотејон пиједә ки, ымијән рост вотејдәним? 

                г) “Əməliyə roon nişo doy əvəzi muəllif ovaştedə bə həmlə: Kom xətoon heste imruj bəçəmə İnə zıvoni, çoknə miyono bekəmon ə xətoon? Im mətləbiyən nimədə oqətedə...)”. Аз тәклиф кардејдәм ки, ыштә сәбәсожә довләти бысохтәмон, быдә әв икәрәмәдә перохны чәмә Инә зывони! Чымисә чокә “әмәли ро”? Аз чич быкәм ки, ты ијән чандә гылә ҹо толышон “сәбәсожә довләти” номи мәсеәдә, бә тарс-ларз дәшејдәшон! Шымә тәклиф кардејдәшон ки, “ım məsəlon qılə-qılə nəzəo dəvonəmon, ıştə fikfamon mubadilə bıkəmon”. Ыме шымә вотә “әмәли ро”? Сыфтә әј бывотым ки, бы чандә сорон дыләдә әмә һежо шымә ым вотәјон кардејдәмон, жыгошән бәкардемон, иншаллаһ! Әмма чымы вотәј ыме ки, гирәм әмә ыштә сәбәсожә довләти нысохтомон, бәвәдә тарыхи сәләфујәдә ијән кали одәмон јодәдә бәманден чәмә дешмә ијән де ҹо толышон кардә “фикирә мыбодилон”!

                ғ) “İberdəmə jıqo qıləy fik şodoydə bə miyon: Isə qıləy vaxte ki, ıştəni tırkiku, dışmeniku, hukmətiku ne, bəpe ıştəni ıştə tolışiku mudafiə bıkəmon! (??)” Бочи парси ишорә нојдәшон ијо, ыштәнән дыглә ишорә? Бәлкәм жәго ни? Һар гылә хәлғ ыштә тарыхәдә дәвардә ым мәрһәлә! Шымәнән чок зынејдәшон ки, есәтнә мәрһәләдә шымә тәклиф кардә “фикирә мыбодилон” мәғсәд һәм ләһҹә фәрғон мијоно пегәтеје, һәмән чәмә зывони де һар воситә тәһриф кардеј пијәкәсон нави гәтеје!

                Сыхани рости, огыним һәни, әве, огәтејдәм һежо бы вырәдә. Иглә ыми нывыштејдәм ки: Нызнәме ки, шымә толышә зывони һәвари чокнә кәше тәклиф кардејдәшон?

                Хыдоон комәг быбу!