ЧЭМЭ ПЭРЭНДОН: ДОКУJЭ– ДУМЭЗЫНЧЭ – ЛЭККО - ЛЕJНЭКИЖЭ

ЧӘМӘ ПӘРӘНДОН

ДОКУЈӘ– ДУМӘЗЫНҸӘ – ЛӘККО - ЛЕЈНӘКИЖӘ

ДОКУЈӘ

Ағаҹдәлән – Большой пестрый дятель

                Чы доон “дохтур” докујә һырдә пәрәндәј. 80-100 ғ боме. Кәшон дырозиш 28-32 см бәбе. Сәш дыжде. Тыкыш бәрке. Пори рангоныш “рангрисине”. Докујәдә сыә порон вејин. Лузи жинтоно, тобә думи сыә рангәдә порыш һесте. Кәши поронышән сыје. Чәшон кәно порон сипије. Синәку тобә лузи поронән сипин. Кәши сәпе хаки, сыә порон арәдә сипијә порән һесте. Бы горә докујә веј рангрисине.

                Чы докујә жимон кардә вырә вишәје. Конжо до һесте, әјо докујә бејдә. Доон “моалиҹә” кардејдә. Че дој кутисә ныштејдә, че дој луј жијәдә бә зијондоә мелы-мевуши дештә бәркә тыки бекардејдә, һардејдә.

                Докујә ыштә тыки бә до екујәдә чәј сәдо дијәроәдә мәсе бејдә. Жоғо бызын, “усто кә кум бастејдә”. Хәјмандә кижәј. Доон кандулонәдә лонә гәтејдә. 4-5 гылә моғнә нојдә, балә бекардејдә.

                Докујә ҹурыш веје. Мәсәлән, кавујә (һавзә) докујә, сијо докујә, Ғафғази докујә, Сурија докујә, гәдә докујә, тындәрангә сипијәпештә докујә. Ын ҹурон китобон нывыштејдән. Боәмә веј хоше ки, де толыши номи ангыл бә 2 ҹурә докујә һесе: а) Толышә јолә докујә; б) Толышә гәдә докујә. Докујә каме, әмо һесте.

ДУМӘЗЫНҸӘ

Ағ чајдачапан – Трясогузка

                Чы кумәјжә, сыәсинә, былбыли то гыләј кижәј. Пори рангыш сијо-сипије. Сәј тәпәку тобә думи охој сијој. Кәшон поронән сијон. Синә, ләвә-лузи жинтони порон сипин. Чәшә кәно поронән сипин. Тыкыш нозык, тикәј дырозе. Лынгоныш сијој, камишијән дырозе. Арәдә, зомсонәдә чәмә тәрәфонәдә нәвејдә. Зәминисә һард кардејдә. Ныштә вырәдә думыш барзејдә. Думыш дыроз бе горыш бәј думәзынҹә вотејдән. Јәни бәнә зынҹәј. Кәшоныш 30-32 см бәбе. Тәнујәсәдә, кумонәдә лонә гәтејдә. 5-6 гылә моғнә нојдә, балә бекардејдә. Де мелы-мәвуш һарде жијејдә.

ЛӘККО

Алабахта – Вяхир

                Чы кафте то пәрәндәј. Пороныш каву (мави), боз, нығә рангәдә бејдә. Кәшоныш дырозе: 52-54 см  бәбе. Гыјә јанонәдә каву бә метали ранг жә курәне. Кәшон порон: жинтон-пентон бозе (чы тәну хоки ранг). Тыкыш бәнә кафте тыкије. Тыки әсәсә вырә сы, охојыш бә гужди ранг, зарде. Лынгоныш бәнә кафте лынги сыје. Вишонәдә жијејдә. Ыштә лонә сырафә доон холонәдә гәтејдә. 2 гылә моғнә нојдә, 17-18 руж  кулок бејдә. че товсони охој, пози сыфтәдә бәчәмә тәрәфон омејдә. Пәрејәдә ыштә кәшон бы тон-бә тон екујејдә. Де тови пәре зынејдәни.

ЛЕЈНӘКИЖӘ

Гамышгушу – Тростниковая камышевка

                Кумәјжәсә ғәдәри дыждә пәрәндәј. 80-100 ғ боме. Кәшон дырозиш 26-28 см бәбе. Думыш дырозе. Пори рангыш тынд мыхәки. Бә бәлелә гылә ранги.

                Каналонәдә, дыјокәнонәдә, рујәдә, конҹо лејнә бејдә, әјо лонә гәтејдә, жијејдә. Ыштә вырә дәгиш карде зынејдә. Ови сәпе, лејнә сәпе бә мелы-мәвуши һардејдә. Зомсон ијән товсонәдә чәмә каналонәдә бејдә.