БО ВИНДЕJ ЧЭШ НЕ, ДЫЛ ГЭРЭКЕ, JОЛЭ ДЫЛ!

БО ВИНДЕЈ ЧӘШ НЕ, ДЫЛ ГӘРӘКЕ, ЈОЛӘ ДЫЛ!

Әв ве-ве виндә толышонсә чок виндејдәбе ыштә хәлғи, чок зынејдәбе чәј дардон…

 

ТОФИҒ ИЛҺАМ – 75

ЧЫМЫ ДЕ ТОФИҒ ИЛҺАМИ ВИНДЕМОН

                Незику һич виндәмни әв. Бә јодым омејдә, и кәрә дијәроәтиҹо виндәмбе Тофиғ рәһмәтуллаһ. Һич һәмсоһбәт бәныбим деәј.

                1994-нә сори сардынә позә ружон гыләјәдә занг кардәшбе бәчәмә кә. Воте, Бокујәдәј, винде пијејдәше мы. Маштәнәј «Баксовет»әдә виндәнинбимон ијәнды. Де Огтај миәллими шимон. Чәш кардымоне, номәј. Нызнәме бочи. Есәтән зынејдәним. Ғавәрән бәмы ғысмәт нијејбән әј винде. Пешоән бә даст еныгыније жәго гыләј имкон ки, бывиндом әј. Һәјф! Кешкә виндәмбәј әв, дылипури сыханым кардәбәј деәј … Шукур бә Хыдо мәслоһати!

 

ХЫДО ТЫНИ РӘҺМӘТ БЫКӘ, ХОСӘ ТОФИҒ ИЛҺАМ!

                Быбахш әмәни, быбахш ҹәми толышон ки, манде нызнәјмон ышты хыдмәтәдә, нызнәмоне ышты ғәдыр-ғыјмәт!

 

ӘМӘ ЧИЧ ЗЫНЕЈДӘМОН ЧӘЈ БАРӘДӘ?

                Чәј ыштәни нывыштәјон:

                Аз, Тофиг Илһам Ејнәли зоә Шаһбазов, моәку быәм 1941-нә сори августә манги 9-дә рәјон Масалони ди Ғызләвоәдә. Пыәм һукмәти ковонбе, моәм Хәдиҹә ко кардејдәбе кәлхозәдә. 9 синәдә шәм бә I синиф. IV синифәдә һандеәдә гин кардәме ыштә чәшон рушнә.

Ыштә тәһсилим идомә кардә хысуси интернат мәктәбәдә. 1963-нә сори дахыл быәм бә БДУ филологијә факултә. 1968-нә сори сә кардәме әврә, ыштә моәку быә Ғызләвоәдә дәмандәм бо миәллим ко карде.

                14-15 синәдә бино кардәме бә бәдии офәјевонәти. Ыштә шерон нывыштејдәм ды зывонәдә: толыши ијән тырки.

                1993-нә сори чап кардә быә чымы иминә китоб “Кафте”. Тосә бәј ҹо-ҹо соронәдә шероным чап кардә быән чәмә республикәдә бешә ружномон, журналон ијән алманахонәдә. Чымы чандә шерон ифо кардејдән чәмә муғәннијон.

 

                Ымон чәј нывыштәјонин. Вәссәлом! Нәвәјм чәмә толышә гәзетон, бешә китобон, нызнәме пәјдо карде ҹо информасијә. Веј толышон зынејдән әј. Пијәме чәвон вотәјон гырдә быкәм бә и вырә, быдәм ружномәдә. Пешо бә ғәрор омәјм ки, ыштән сә быжәным бәчәј нывыштә шерон, бәчәј офәјевонәти, бунум чич бекарде зынејдәм бә мәјдон…

 

ЧИЧОН БЕКАРДЫМЕ БӘ МӘЈДОН?

                Тофиғ Илһам пеш Зулфуғари бә толыши нывыштә, че Дәдә Зулфуғари “шәјо” бешә  иминә шаиронәдәј:

Зындәмон хәјри, шәри,

Һички бәмә нысыри.

Шаирә Зулфуғари

Шејријјәти шонимон,

Әмә толышонимон!

 

ТОЛЫШИ АШЫҒ

                Тофиғ Илһам чәмә мыосирон дыләдә һәммәјсә рә бәјон кардыше бә дынјо че толыши ном. Зулфуғари шәһид бе бәпештә дәвардәбин чандә сорон. Чәј бә толыши нывыштәјон мандәбин әнҹәх чәмә нәнон јодәдә. Һаканә әвон ло-ло әжәнин боәмә де Зулфуғари шерон, нозә әкәјн боәмә, пејәлорзынин әмәни, чочин әвој бәмә чәвон вотә шерон. Охо, нә чәмә дәрсномә китобонәдә, нәән ҹо выронәдә чәмәһон һич кәс нәзни әвони винде! Бә веј толышон һич ағылән нәвој ки, бә толышијән шер бәбе нывыште! Әве һички пелывејдәныбејән. Интаси Тофиғ Илһам пелывәј. Әште бәсә појсә, кардыше бәјон бә һәмә дынјо толыши ном: 

Сио әбыни ләләдә,

Вәтән чәмә дыләдә.

Че милләтон дыләдә

Хуни соф, рушинимон,

Әмә толышонимон!

                Чәј ә кыртә умри ән јолә дардән һежо чәј хәлғи дардбе! Чәј шерон һандәкәс жыго сәрәсејдә ки, мәвужи әј һич кәшәшнијбән ыштә дард, һежо кәшәшебән чы хәлғи дард:

Дој чы рәғәдә бекә,

Шони зоғәдә бекә,

Нуни сығәдә бекә,

Зәһмәтбыкәшонимон,

Әмә толышонимон!

 

ТОЛЫШӘ ЗЫВОНИ АШЫҒ

Чы ғәшәнге, чы шине толышә зывон,

Жыбызын, тожә шоне толышә зывон. –

                Ымән  Тофиғ Илһами иминә вотәше. Вотенҹәнән, ын сыханон бин маһне, дәростышоне чәмә вәјон. Чәмә муғәннијон шин-шини һандышоне ым сыханон:

Гуш быдә бә былбыли чич вотедә,

Вотдә: -“Чымы зывоне толышә зывон”.

 

Арифонку хәбә быстән, бәвотен,

Говһәре, һәм мәрҹоне толышә зывон.

 

Ружи нохәш быбо һар толыш әгәм,

Бәчәј дарди дәмоне толышә зывон.

 

ТОЛЫШӘ КИНОН АШЫҒ

                Ијо еһтијоҹ виндејдәнимон бә сыхан воте. Чәј нывыштәјон, чандә толышон әзбәр зынә ым шери чокнә һесте дојдәмон:

Маштә-маштә һәши пемә,

Бә чајә һи кинон омә.

Чәшым гыләј бәты дамә,

Толшә кинә, толшә кинә!

 

Сио чәшоны жәјдә мижә,

Һандәш бәнә субһи кижә.

Бә ешғ омәш тожә-тожә,

Толшә кинә, толшә кинә!

 

Зәһмәткәшиш, зындәм, хәјли,

Ты ғәшәнгиш бәнә выли.

Анә мәсут чымы дыли,

Толшә кинә, толшә кинә!

 

Вәсе карде ты анә ноз,

Омә рәсә вәјәнә поз.

Бој чымы кој быкә тәроз,

Толшә кинә, толшә кинә!

 

Аз Илһомим, бәшты ғыбон,

Мыны кардә ве имтоһон.

Рози быби, быдәм нышон,

Толшә кинә, толшә кинә!

 

ҺӘНИЈӘН ВЕЈ ЧИЈОН АШЫҒ!

                Тофиғ  Илһам тәбиәтән ашығбе, речини ашығ, чәмә тәбиәти, зәмини, осмони, толышә һонијон, вишон, пәрәндон, әғылон, јолон ијән веј чијон ашығ… Шаир жимон кардејдәбе де ешғи, нәфәс сәјдәбе дәј.

                Ашығбе әв бә Хыдо боәмә вығандә китоби – Ғырони. “Гыләј китоб һесте һа, чәј һар нохтә ешғи нуре, Әлиф, Лам, Мими мәно нызнәкәс әғыле!”, - әвоти. Имонсојббе Тофиғ Илһам. Тосә охонә ружи нығо доше ыштә имон, де имонијән тәрг кардыше әмә, ше бә Хыдо дәрго!

 

КИЈЕ КУ?

                Тофиғ Илһам рәһмәтдиг ја әмә – и милјон ним бәјжијә толыш?! Чокнә бә Тофиғ Илһами ку бәбе воте ки, әв дештә нур сә быә чәшон ыштә хәлғијән виндејдәбе, шерон, маһнејон пеғандејдәбе бәј, бәнә корпә әғыли ғәзинә ноз кардејдәбе дештә хәлғи, тәрәннум кардејдәбе Толыши тәбиәти, чәј зәмини, чәј вишон ијән һонијон, чәј зыбудә зоон ијән речинә кинон, де дыләдожи сыхан окардејдәбе ыштә хәлғи ымружнә ружику, чәј зывонику, мәдәнијәтику, адәт-әнәнонку.

                Ку әмәнимон, чымы бојлијон ијән додон! Кумон ки виндејдәнимон ымони, һич винде пијејдәмоннијән! Чәшонымон ожин, чич быбу? Виндејдәмон бәгәм? Һәлбәттә, виндејдәнимон! Лап һежо ожәкумон! Ды милјонисә сапе толыши чәшон жыго ку бин ки, винде нызнәше ыштә бә јоли зоә, ыштә бә јоли шаирә балә, ныкардыше чәј но-пегәт, нығо дој нызнәше Тофиғ Илһам!

 

КИ КЫШТЫШЕ ТОФИҒ ИЛҺАМ?

                Бәвотешон, че Хыдо које инсони ыштә дынјо дәгиш карде. Азән жәго сәрәсејдәм. Интаси ымән һесте ки, Хыдо һич кәси, әстәғфуруллаһ, кыштејдәни ыштән дештә дасти. Инсони кыштәкәс бејдән чәј дардон.

                Чичбе Тофиғ  Илһами дард? Бәвотешон, кубин чәј чәшон. Не, чанә һандыме чәј шерон, һич нывиндыме ки, шикат быкә бә Хыдо чәјку. Тофиғ Илһами ән гонә дард толыши дардбе, чәј зывони дардбе. Ым дардбе боәј дыләдож. Ын дардијән кыштыше әв! Чәмә сардәсәти кыштыше Тофиғ  Илһам! Әмә – ды милјон толыши, -  кыштымоне Тофиғ  Илһам! Әве чәј гыно чәмә һәммәј гијәдәј! Һич гылә толыш че Хыдо дәргоһәдә әзыни дој чыми ҹәвоби! 

                Һәшјә: Толыш ыштә шаирон, ыштә ғырјәтинә зоон кыште-кыште омә егынијә бы руж! Толыши дарди кыштәше Тофиғ Илһамән, Әһәд Мухтарән, Мәммәдәғә Әғәгуләвандән, Әвәз Садыхзодән, Г. Мәммәдзодән  ијән чандә гылә ҹо ширә зоон! Толыши дард быәнәбәј Бегәғә Мирсалајев ијән Зулфуғар Әһмәдзодә шәһид нәбин, Ширәли Ахундови лынгонән мынҹыр нәбин!

Чокнә бәбе, Илаһи, чыми охој?! Ыштә жәго зоон кыштә хәлғи гынон бәбахше јәни Хыдо?! Чәтин! Чәтин быбахшы!

 

БӘС ДЫЛВАНДИМОН ЧИЧӘДӘЈ?

                Аз нывыштеәдә ын сәтрон, компјутерәдә Сәмәд Толыш маһне һандејдәбе, - Тофиғ Илһоми маһнејон...

                Рабили занг кардыше. Воте, че Тофиғ  Илһоми куллијот бы ружонәдә бебәше чапо...

Ханәли дај вотыше, иншаллаһ, позәдә Ғызләво мәктәбәдә ид бәкардемон че Тофиғ  Илһоми 65 сорнә јубилеј...

                Ымон һәммәј дылвандин боәмә, тәјлә дылвандин. Шәк вардејдәнимон ки, толышон һежо баһанден Тофиғ Илһами маһнејон. Чәј китобон бәһанден, шерон әзбәр бәзнен, бәвотен чәмә мәҹлисонәдә. Сорон дәбәварден, әмә һа сор ид бәкардемон че Тофиғ Илһами јубилејон. Толыш чанә быжијо, бәжије Тофиғ Илһамән. 

                Бәс әмә чокнә, бәжијемон әмәнән? Хыдо бәзне…

                …Шимон де Ханәли дај Тофиғ Илһами ғәбисә. Зијорәт кардымоне чәј ғәб…

                Быбахш әмәни, вотымоне, шаир, быбахш әмәни, Тофиғ Илһам! Быбахш чәмә хәлғи! Быбахшән әмәни Дилшадә вәју, хосә Азәргул ијән Улкәр!

 

Хосә һандәкәсон!
Ым мәтн аз нывыштәмбе Тофиғ  Илһами 65 сорнә
јубилејәдә, дәрҹым кардәбе ружномә "Шәвнышт"әдә.
Ф. Әбосзодә