СИЈО hЭСЭНИ НЭFЫЛ

СИЈО  ҺӘСӘНИ  НӘҒЫЛ

Ин нәғыл чы Ланкони Шағласе дијәдә
Ибади Муса тәрәфәдә вотә бә

       Гыләј һестбе, гыләј ныбе, гыләј пијәжен һестбе. Чы пијәжени гыләј зоәш һестбе. Ын зоә ранг гәдәј сијоләвун бе. Әве бы зоә Сијо Һәсән әвотин. Сијо Һәсән веј гиринә ҹывон бе. Давеәдә бә чо-пенҹ кәси ҹәвоб әдәј. Чы Сијо Һәсәни сәнәт одәм очыне бе. Һа руж әшиј әманди чы ды рој гәвәдә. Дәвардә кәси-певардә кәси оәчыни. Ыштәнән таҹирон. Де косибониш кој нәби. И руж, ды руж, се руж ше, виндыше һәни бы роон одәм омејдәни. Мәсәшонбе ки, бы роәдә одәм очынејдән, әве бы ро одәм кам әвој. Омәкәс бәбәјән, ғәрибә әби.

            И руж ижән Сијо Һәсән ды рој гәвәдә нијо бәбе. Виндыше гыләј аспо омејдә. Аспо нез бе. Сијо Һәсән беше бәчәј вә. “Быманд”, - вотыше. Аспо ныманде. Аспо ыштә димыш едоәбе. Әв тикәјән ше, аспыш огәте. Вотыше:

            -Чич вотејдәш? Гон мәсејдәм. Нез бој, бывот.
            Һәсән чоко бә аспо нез бе, ын одәми и силләш жәј чы Сијо Һәсәни гуши бынәдә. Сијо Һәсән егыније бә хандәх. Бә чәшоныш сијо омәј. Һушыш сәдә беше. Чандибәчандон бәштә омәј. Думо аспош дијә карде. Вындыше чәшәпардәку есијә вырәдә гарде бә ростә тәрәф. Омәј бә кә. Шанго һыте нызнәј. “Аз Сијо Һәсән быбум, тобә ысә мыни жәкәс бәныбе. Аз ыштә дышмени пәјдо ныком, чы мердим”, - вотыше, де фикиронән һыте.

            Се-чо руж гиж-гижи гарде. И руж бәштә моәш воте ки, бә хырҹин тикәј нун бынә, аз бә ҹо шәһр бәшем.

            Сијо һәсән дәро гыније. Ше чә аспо ләпәрисә. Әчәј гардә вырәку Сијо Һәсәнән гарде. Вындыше ын ро бә гыләј шәһр шејдә. Шанговони омәј беше бә шәһри кәно. Һежо иминә кәј кәјбәш кујәј. Кәсојб гыләј пијәжен бе. Сәлом-кәломи бәпештә Сијо Һәсәни вотыше:

            -Пијәженә нәнә, обәгәтеш мыни ыштә кәдә?

            -Кә бә омәкәси ғыбоне, - вотыше пијәжени. - Әнҹәх кәдәм һичи ни.

            Һәсәни гыләј ғызылыш дој бә пијәжени, вотыше, быши бә выжор. Пијәжен дингилмә ғанде-ғанде ше бә выжор. Шангонәшон һарде, биношон карде бәнә нәнә-балә гәр карде. Һәсәни хәбәш сәј:

            -Нәнә, се-чо руж бәнав чыјо гыләј аспо дәварде. Ыштә димышән епуштәшбе. Әв кије, ком пәһливоне?

            -Балә, әв пәһливон ни. Әв чәмә подшо кинәј.

            Сијо һәсән мот манде. “Кинә быбу, мыни бә и силлә бә хандәх гули быкә. Аз ыштәни бәты сыбут бәкам”.

            -Ә кинәшон тожә бо гыләј зоә һоштә, - пијәжени сыхани думош воте, - манги бәдигә вәјәш бәбе.

            Сијо Һәсәни и мышт ғызылыш дој бә пијәжени, вотыше:

            -Нәнә, аз һәлә тикәјән ијо бәмандем. Ки бәтыкуш мыныш хәбә гәте, бывотиш, чымы нәвәј. Аз кинә либос танбәкам. Бәныштем.

            Рози бин. Сијо Һәсәни кинә олатыш танкарде, манде пијәжени кәдә. Се-чо руж дәварде. Сијо Һәсәни бә пијәжени тикәј ғызылыш дој, вотыше:

            -Нәнә, быши чы подшо кинә палијо. Иштәни еку бә зәмин, быбәм. Бывот, чымы нәвә омә бә кә. Лотијон дылышоне әј быдыздон, быбән. Ты чымы нәвә ды-се шәв огәт. Әчәј боон бы ружонәдә бомен, әј бәбан.

            Пијәжен ше. Әвышон барде чы подшо кинә тоно. Бәме-бәме әһволотыш гәп жәј. Вотыше ки, әј ыштә кәдә се-чо шәв огәт. Кинә ын сыханыш мәсәј, и силләш жәј чы пијәжени гәвисә. Тожнише. Пијәжен гәвәдәш хун еме-еме омәј бә кә. Хәјли сә-сыханыш карде бә Сијо Һәсәни. Сијо Һәсәни мышти ғызылыш егәте бә пијәжени даст. Әчәј гәвыш гәте.

            Се-чо руж дәварде. Ижәнән тикәј ғызылыш дој бә пијәжени, ды ләләмо-кәләмо дәрош ғанде чы кинә палијо. Пијәжен омәј чы кинә тоно. Бәмәј. Вотыше:

            -Чымы нәвә ды-се шәв огәт ыштә кәдә. Әмонәте, лотијон әвышон дыздије пиједә.

            Кинә рози бе. “Быши бијә” вотыше. Пијәжен шој-шој карде-карде омәј чы Сијо Һәсәни палијо. Сијо Һәсән кинә сылфәдә омәј чы подшо кинә палијо.   Пијәжени әвыш чок-чоки аспардыше бә кинә. Огарде бә кә. Сијо Һәсәни ыштәныш жоғо дәпушнијәбе, һеч чы кинәку ҹо карде бејдәныбе. Сијо Һәсән ныште кәј кычәдә. Шангонәшон варде. Сијо Һәсән әште чы кәјбә гәвәдә кәнизонкуш мыҹмәш сәј. Чәш бәви арәдә бә гыләј нимчә хорәкыш беһушдари пешанде. Кинә ымыш нывинде. Ә нимчәш ној чы хаными вәдә. Биношон карде бо хурәк һарде. Кинә тикәјыш һарде, гәвәвенҹәш карде. Окырије чы сурфәку. Сијо Һәсән әште дастовыш дој. Сурфәш дәпарчыније. Сијо Һәсәни фик чы кинә палијо бе. Виндыше, һа, һанвә гижыш кардә кин. Чајышон варде. Кинә ғуртиш пешомәј, товыш гәте бә Сијо Һәсәни:

            -Чымы вырәј дәғанд.

            Сијо Һәсәни һичыш јанго дәғандәныбе. Әве ки, кәнизоныш ванкарде. Хаными вырәшон оғанде. Бә тонәдә чә “кинә” јонгошон дәғанде. Кәнизон шин. Хаными ыштә олатоныш евате. Гуҹили бе, дәшә бә јонго. Чиј дәнаварде. Бәрк бә һан ше. Сијо Һәсәни әнәш чәш карде, ҹамат һәммә һыте. Сукон диминә һанәдә әште, ханымыш пепуште бәчәј сипјә, ноше ыштә душисә. Сәбәро бе бә пијәжени кәј тәрәф. Кинәш ној чы аспи тәргәдә, иш һестбе, дышән ғарз карде, аспыш ромәј.   Жоғо бәрк ромејдәбе аспи, кам мандәбе аспи дыл бытәко. Ружобони омәј бәштә кә. Олхарте һыте. Маштә нимәјжони әште, кинә оғо бе. Бәштә моәш воте:

            -Ныбәныбу, чы кинә лынг-дасти окәш.

            Ыштән ше бә ды ро гәв бо одәм очыније. Дастыс бә жи бе. Сијо Һәсәни моә со-бәш дәрыте. Омәј бә кә. Виндыше чәј зоә гыләј кинәш витвонијә, мыслыш ни. Кинә бинош карде бо пијәжени зывон һанде. Чәјо вотыше:

            -Нәнә, аз һәни ышты вәјум. Чымы чанг-почә окә, кәј коон аз быкәм. Мәтарс, бә һеч вырә нибәвитем.
            Пијәжени бовәш карде. Кинә даст-лынгыш окарде. Кинә сипјәш пепуште бәштә, пијәженикуш гыләј канә олат сәј. Танкардыше. Бә пијәжениш воте:

            -Тыни бә и силли пејәгордыним. Чымы кәш-почә окарде, әве бәты гынејдәним.

            Беше чы кәјку, вите ше. Сијо Һәсән шанговони омәј. Виндыше кинә ни. Әчәј моә әһволотыш гәп жәј. Бә коврәј бәрәсе? Бәни бә, шәни шә.

            Сијо Һәсәни пенҹ-шәш ружән одәмыш очыније. Пулыш гырдә карде. Воте бәштә моә:
            - Аз шејдәм.

            Сијо Һәсән омәј беше бә һәмонә пијәжени кәј. Пијәжени хәбәш сәј:

            -Ижән чы мәсәләј, омәш?

            Сијо Һәсәни әһволотыш гәп жәј. Охојәдә кинәш хәбә гәте. Пијәжени вотыше:

            -Маштә чы подшо кинә вәју бәбан.

            Сијо һәсәни тикәј ғызылыш дој бә пијәжени. Шанго әјо манде. Руж обәј. Кинә либосыш танкарде. Виндәкәсијән вотыше ки, чы пијәжени нәвәј, ижән омә.   Шанговони вәју барде вахти умуж бе бә кинон ше. Вәјушон барде. Кинонән шин. Бә вәјуә кинә ҹер-ҹеһизишон дијә карде. Дәшин бә вәју кә. Сијо Һәсәнән дәше.  Дијәшон карде. Бешијәдә Сијо Һәсән манде бә думо. Кәјбә јанәдә гыләј јукури һестбе. Пардәшон жәбе. Сијо Һәсән дәше бә јукури, ныште. Чәшыш карде. Әнҹәх ыштәнән зынејдәныбе ки, чыми думо чоко бәбе. Шәв бе. Бо вәјуә кинәшон хурәк варде. Ләзи бәдигә әчәј пәвәнди омәј. Сијо Һәсәни виндыше ын гыләј зибилә-һырсе. Ҹоныш бә ларз дәше. Кинә пәвәнди кәдә ше бы сә – бә сә. Сијо Һәсән фамәј ки, ын мерд ыштәнәдә ни. Шәровыш пешомә. Сәпо манде зынејдәни. Ныштин бо хурәк һарде. Тикәјышон гәп жәј. Чәвон сыхан барзы-кырт омәј. Охојәдә мерд огарде бә кинәш воте:

            -Ты әв ныбиш бәгәм, Сијо Һәсәни тыныш витвонијәбе?

            -Әј мыныш де зуј, һиләш барде. Аз нымандим ки, огардим. Ын чы сәкујәј бәмы дојдәш?

            Бымәдә мерди гывчәх гыләј силлиш жәј чы кинә гәвисә. Кинә чәш-дим дәше бә хун. Хурәк нимәдә манде. Мерд ше олхарте. Кәнизон омәјн, чы кинә гәв-гуши хунышон шыште, сурфәшон гырд карде. Мерд һыте. Подшо кинә камиши бәмәј.   Мәтәл манде ки, де һырси чич бәка? Икәрәмәдә дастоныш рост карде бәпе, вотыше:

            -Илаһи, ты һич нијәдә Сијо Һәсәни быросын!

            Сијо Һәсән пеларзәј. “Мәвужи, чымы номыш гәте”, - фикирыш карде. Бовәш ныкарде бәштә гушон. Кинә ын сыханоныш и кәрән воте. Сијо Һәсән нылывәј. Кинә семинә кәрә чокош ки, воте, - Хыдо, ты Сијо Һәсәни быросын, - Сијо Һәсән манде нызнәј, јукурику беше, ыштәныш кыртәғә ғанде бә кинә вәнго. Ымон ијо гәвбәгәв, димбәгәв бин. Кинә һәлә бовә кардејдәныбе ки, ым Сијо Һәсәне. Кинә бәштә омәј, вотыше:

            -Һәсән, манде руж ни. Ын зибил-һырси быкышт, мыни пегәт быбә.

            Һәсәни әлбәсаәт ә мердыш кыште. Мәхлоғ һыте бәпештә дәро гынин. Пеныштин бә аспон, и ружнә рошон бә ды-се саәт бә сә жәј. Субәдәли рәсәјн бәштә мәһоли. Сијо Һәсәни ыштә моәшән пегәте, чы вилајәтәдән бешин. Һафт руж, һафт шәв рошон карде. Бешин бә гыләј шәһри кәно. Ијошон мәнзыл гәте. Биношон карде жимон карде. Сијо Һәсәни де подшо кинә тәсири одәм очынијеш ној бә кәно. Бы шәһрәдә хәјли пәс һестбе. Бинош карде ын пәсон човније. Ҹәматән бәј чокә һурмәт кардејдәбе. Бо һардејошын ғычи нун һестбе. Бәле, нәв манг дәварде.  Подшо кинә ыштә шәләш ној бә жи. Гыләј зоәш бә дынјо варде. Ды гылә пәһливонәдә гынијә әғыл чоко бәбе? Зоә номышон Һусејн ној. Чәјо бычывон сә чич омәј, чич бе, әј бошмәно “Һусејни нәғыл”әдә гәп бәжем. Шымә сәғ, аз сәломәт, шымә са сор быжијәнән, аз ды пенҹо.

            Осмонәдә се гылә сеф егыније: Гыләј чымы, гыләј чы нәғыли бывоти, гылејән әчәј бынывышти.