САЛИКИ НЭFЫЛ

 САЛИКИ  НӘҒЫЛ

Ибади Муса ды гылә пешәш бә:
тифангәвонәти ијән нағыл воте.

  Гыләј һестбе, гыләј ныбе, ғәрәјз Хыдо һич кәс ныбе.  Чы Хыдо гыләј бәндәш һестбе. Чы бәндә ном Әли Солтанбе. Чы Әли Солтани гыләј зоәш һестбе. Чы зоә номән Саликбе. Салик мәктәбәдә һандәбе. И руж әв пеш мәктәби омәј бә кә. Де адәти һа руж ыштә утоғәдә китоб әһанди. Ижән китобыш пегәте. Бинош карде бо һанде. Китоб һандә вырәдә һани әвыш барде. Һанәдә виндыше гыләј мерд омәј. Ыштә дастыш гәте чы Салики вәдә, вотыше:
  –Чымы ангыштон арәку чич виндејдәш?
  Салики вотыше:
–Гыләј куләфирәнги.
  –Һәни чич виндејдәш?
–Утоғәдә се гылә кинә.
  –Ә сыә пәлујә кинә ышты ғысмәте. Әвым бәты бутә дој. Тынымән бәј нишо доә.
  Салик чы һано дәларзәј. Мерд бәкеј. Фикри ын зоәш пегәте. Маштә бә мәктәбән ныше. Салики гыләј сазыш һестбе. Бинош карде бо саз жәј. Чәјоән сази нијо әкәј. Се-чо руж жоғо дәварде. Әли Солтани виндыше әчәј зоә ружбәруж бә пешо шејдә. Бинош карде зоә чәш карде. Салик дәше бә кә. Сазыш пегәте, хәјлиш жәј. Пыә дәше бә кә. Салики сазыш гәте ыштә пештоно.
  –Әв чиче, чымы балә? – Әли Солтани хәбәш гәте.
  Салики әһволотыш гәп жәј. Вотыше:
  –Һәни манде әзыним.
  Әли Солтан дәрәсәј. Зынәше ки, зоә әмандыни. Әве ки, ғошуныш гырд карде. Әјјаршән умжән карде бәј. Бә ғошуни јолиш воте:
  –Салики пегәт быши. Бынәвән, чәј фики огәтән. Шәви нимәдә әвон һытин, шымә бојон бә кә. Салик бәвинде, һич кәс ни, әвән обәгарде боме бә кә.
  Әјјари Саликышән пегәте шин. Гыләј вырәдә чодышон жәј. Шәв бе, һәмәкәс һыте. Шәви и нимәдә һәммәј әјштин, огардин бәштә мәһол. Салик чәсәј әјште, виндыше һич кәс ни. Әв де әјјари мандә. Әјјари вотыше:
  –Әмәнән огардәмон бә кә.
  Салики ҹәвобыш дој:
  –Ты огардәш огард. Аз бәпе бышум.
  Әјјари вотыше: – Не, тыни ҹојлинә ванибәдом.
  Дәро гынин. Бешин бә ды рој гәв. Гыләј чәтинә робе, гыләј һостонә ро. Шин де чәтинә рој. Виндышоне и кәс чәх гордынејдә. Ымоныш винде, вотыше:
  –Огардән бә думо. Шеј әбыни. Бә әғә бәвотем, шымәни шыл-кут бәка.
  Ымон гушышон ныдој. Нез бин бәј. Салики әчәј гушыш певате. Доше бәчәј даст. Вотыше: – Быдәјш бә әғә, быдә ежәно бәштә чәкмә пошнә.
  Ын одәм ше. Чиј дәныварде, ғошун омәј. Даве бино бе. Тобә шәви давешон карде. Даве орәхәј. Шанго һытин. Маштә ижән дәро гынин. Омәјн бешин бә ҹо шәһр. Чы шәһри јол Әғәбе. Ҹумри әчәј әјјарбе. Әв де кыло гәп жәјдәјбән. Кыло бәј вотејдә:
   -Быши бәштә ғошуни дијәкә.
  Ҹумри әјјар и мәлләх һардә, дыминә мәлләхәдә, рәсејдә бә вырә. Виндејдә, ғошун ғыр бә. Ҹумри әјјари бә Әғәш воте:
  – Шејдәм чәвон ләпәрисә. Маштә әјо дујәвул рост бе, бојон.
  Ҹумри әјјар дәро гыније, омәј беше чы Салики чоды тоно. Олхарте хандәхәдә. Бинош карде бо нырә жәј. Салики ын нырә сәдош мәсәј. Бәштә әјјариш воте:
  –Нырә быжәни бәлкә јарәш сә. Әве нырә жәјдә. Бышум әј бијәм.
  Әјјари вотыше мәши. Се кәрәш воте. Нырә сәдо һежо омејдәбе. Салик әјште ше. Виндыше хандәхәдә и кәс олхартә, нырә жәјдә.
–Зә, чич бә? Бочи ијо олхартәш?
  –Ышты тарсику олхартәм.
  Салики әвыш барде бә чоды. Әв дәмускијәј бә чоды кәно. Салик дештә әјјари һытин. Ҹумри әјјари виндыше ымон һытин, әјште чәвон дастоныш дәбасте. Руж обәј. Салики виндыше ко чы којку дәвардә, һәни чич бәзнен карде?!
  Ҹумри әјјари дујәвуләш карде. Әғә одәмон омәјн, әвонышон барде. Дәношоне бә зиндон. Салик ды руж манде зиндонәдә. Чы Салики әјјарышән бә дарыш кәшәј. Әғә семинә шәви дәше бә һан. Һанәдә виндыше тәшику доғ бејдә. Ови вардејдән, әнҹәх бәј дојдәнин. Дәларзәј. Вәзирыш сәдо карде, вотыше һанәпарчин быкә. Вәзири вотыше:
  –И кәсы егәтә бә зиндон. И кәсән кыштә. Бәс одәм хәбә әстәни ки, шымә кијон? Омутә ә одәм кије?
  Әғә омәј чы Салики тоно. Хәбәш гәте:
   –Ты комонәдәш?
  –Аз Әли Солтани зоә Саликим.
  –Әмә чы Әли Солтани дастәдә витәмон. Әв чәмә јурди бәпәле.
  Ыштә әјјарыш дој бә Салики. Дәро гынин.
  Ысә бәшмә хәбә быдәм чы кинәку. Кинә һа руж чы куләфирәнгику бә рој дијә кардејдәбе. Һанәдә ыштә виндә зоә бә чәшбе. И ружән беше, виндыше әчәј һанәдә виндә зоә де и кәси омејдә. Чы кинә гыләј боәш һестбе. Чәј боә дуконыш һестбе. Әве омәј ыштә боә тоно. Бәј вотыше:
  – Ын ды кәс бә ғәрибә охшәш дојдән. Әвони бә кә ванг быкә.
  Боә бә һовә сыхани әмәлыш карде. Әвоныш барде бәштә кә. Ијо и мыддәт мандин. Бә кәј бәләд бин. Бә шәһријән. Салики ыштә пиә кинәш нывинде. Әјјари гыләј кекәмчиш пәјдо карде, вотыше бә Салики:
  –Ын кекәмчи чәмә утоғи жијку бә кинә утоғи жи ро обәкырне. Бәшеш де кинә ошно бәбеш. Бәле, кекәмчи ыштә кош орыхније. Чәј һәхышон дој, дәрошон карде. Салики бинош карде кинә тоно ше-оме. Ын дыглә ҹывон жоғо-жоғо и манг жијәјн.
  Чә мәһоли подшо зоә ын кинәш пијејдәбе. Чә подшоән гыләј әјјарыш һестбе. Әјјари и руж бә подшош воте:
  –Ды гылә ашығ пемужијә бә кәј. Гыләј ҹывонә зоәј. Бәлкә ә кинәш пијејдәбу? Әчәј хәбә бәвам.
  Ын әјјаријән гыләј кекәмчиш пејдо карде. Гыләј кекәмыш дој ғанде дуз бә Салики кекәм. Омәј виндыше, пәһо, ын кекәмышон сывнијә ки. Вотыше:
  -Чы одәми гәте бәчымы гиј.
  Ныште әјо. Салик и руж кинә тоно шејәдә әвшон гәте. Вардышоне, дәношоне бә зиндон. Кинә чәшыш карде, Салик номәј беныше. Әјјарән бә чәш нычијәј. Де тәһәри Ҹумри әјјарыш пәјдо карде. Вотыше Салик ни. Әјјар бәмәј. Ыштәныш шодој бә кекәм. Ше дә кекәми. Дәрәсәј ки, Саликышон де кекәми бәрдә. Омәј, бә кинәш воте:
  –Һовсәлә быкә, аз бы кој охој бебәшем.
  Әјјари чы шәһри кәно гыләј кәш пәјдо карде. Чы кәј сојб гыләј пијәженбе. Омәј әчәј тоно. Вотыше:
  -Мыни огәт.
  И мышт ғызылыш дој бә пијәжени. Вотыше:
  –Аз бә кинә либос дәбәшем. Ки хәбәш гәте, бывотиш чымы һовә кинәј.
  И һафтә ијо жијәј. И руж бә пијәжениш воте:
  –Чы подшо ғошун чыјо дәбәварде. Әјјари чәш бәмы дабәме. Боме деты сыхан бәка. Бәвоте: -Чанә пијејдә дојдәм, кинә быдә бәмы. Ты и кисә ғызыл быстәниш, мыни быдәјш бә әјјари.
  Нәғыли зывон тилик бәбе. Бәле, подшо ғошун чәјо дәвардејәдә Әјјари ғыфчәғ ыштәныш дәросније. Бә гыләј речинә кинә мандејдәбе. Әјјари ын “кинәш” винде. Омәј пијәжени палијо. Вотыше:
  –Чанә пијејдә, дојдәм, ә кинә быдә бәмы.
  Пијәжени бинош карде бо ноз карде: “Дој әзыним”.
  Әјјар ше. Бә думо огардејәдә ижән омәј пијәженику. Ды кисә ғызылыш дој бә пијәжени, “кинәш” сәј. Әјјари чы Ҹумри әјјарыш варде бә кә. Сыфтә-сыфтә әвыш бәштә нез наһаште. Тожнише. Бинош карде бо гырдокәно омуте. Сыфтә зиндони вырәш омуте.  Виндыше Салик зиндонәдәј. Ыштәныш бә Салики нишо дој. Чәм-чумыш омуте бәј.   Вотыше:
  –Аз де әјјари бомем ијо. Гыләј тәлә бәрыштем. Чы жијә и сә бәтыку бәбе. Огәт вотыме, огәтиш. Вадә вотыме, вадәјш.
  Әјјар омәј ыштә тожә “женику”. Ҹумри әјари бәјыш воте:
   – Зиндони бәмы нишо быдә, ышты жен бәбем.
  Әјјар мәҹбур манде, рози бе. Шин бә зиндон. Ыштә и гылә лынгыш дәној бә зиндон. Бә һәвош воте: “Огәт!”. Салики жијә тыкыш һозы огәте. Әјјари вотыше:
  –Тынән ыштә лынги дәнә.
  Әјјаријән ыштә лынгыш дәној. Салики рәјрә жијәш һафчәнә карде, сәш дәној бә әјјари лынг. Ҹумри әјјари “вадә” вотыше. Салики жијәш вадој. Әјјар рост бе бә осмони чәхчәхәнә.
  Ҹумри әјјари Саликыш чы зиндоно бекарде. Де кекәми шин чы кинә пајло. Вотыше:
  –Бышамон бә чымы пыә вилајәт.
  Пеныштин бә асбон, дәро гынин. Хәјли шин. Тојки даршијәј бә зәмини. Гыләј јолә дој бынәдә мандин. Ијо гыләј рыжијә кә һестбе. Вотышоне:
  –Шанго бы кәдә бымандәмон.
  Ҹумри әјјари пеғандыше ше. Салики де кинә отәшышон сәној. Бы вахти кәјбон лат бин. 40 лотијон дәшин бә кә. Ын кә чәвонејбән. Салики дастонышон дәбасте. Бардышоне бә јолә дој бын. Бә ијәнды вотејдәбин: -Ты быкышт, ә иглә вотејдәбе: - ты быкышт. Бы дәмәдә Ҹумри әјјар омәј беше. Әчәј дастәдә и кило ноғул һестбе. Беһушдариш пешанде бә ноғули. Ды гыләш ғанде бәштә гәв. Әмандәјшән дој бә 40 лотијон. 40 лотијон олхартин. Һани әвоныш барде. Жумри әјјари чәвон гијыш обырније. Чәјо бешин омәјн бә Әли Солтани мәһол. Әли Солтани виндыше чәј зоә омә, гыләј кинәш вардә, бә һәши вотејдә ты бемәши, аз бешум; бә овшуми вотејдә, ты бемәши, аз бешум. Зоә бәштә сә омә ғәзијоныш бо Әли Солтани гәпыш жәј. Әли Солтани ыштә әјјарыш хәбә сәј.
  –Әғә подшо мыныш бә зиндон дәној, әјјарыш еһаште, – Салики вотыше.
Әли Солтан бекеф бе. Әнҹәк ыштә зоә сәғ-сәломәт омеш винде, сырәј. Бә мәһолиш ҹар жәј ки, маштә чымы зоә вәјәј.
  Һафт руж, һафт шәв вәјәш карде. Салик дештә һәмро бахтәвәр бе. Шымәнән һәрәбахт быбәнән.
  Осмоно се гылә сеф егыније: гыләј чымы, гыләј чы нәғылы бывоти, гыләјән әчәј бынывышти.