КУМЭЈЖЭ

КУМӘЈЖӘ

Тосә 1965 сори нәғылыш воте Ибади Муса.
Муса маму 1966-нә сори бә рәһмәт шә. Хыдо тыни рәһмәт быкә!

     Гыләј һестбе, гыләј ныбе. Ғәрәјз Хыдо һич ки ныбе. Гыләј мерд һестбе. Әчәј ды гылә әғылыш һестбе: гыләј зоә, гыләј кинә.

            И сор бәрк вәшијәни егынә. Һәни бо һардејро һичи бә даст омејдәныбе. И руж мерди ыштә әғылоныш вығандәбе бо вәжәлә пәјдо карде. Жены-шуә ныштәбин. Бо гәп жәјро һәрәкәтшон ныбе. Мерди вотыше бәштә жени:

-Женә, һәни дастбыриә мандәмон. Аз вотејдәм, чы әғылондә ком гылә рә омәј, әј быкыштәмон, әчәј гужди бәһәмон.

            Моә тикәј намә дылбе. Сыфтә рози ныбе. Әнҹәх вәшијәти золыме. Мәҹбур манде, рози бе. Чоштони зоә бә кә рә омәј. Мерд де жени рәсәјн зоәшон кыште.  Әчәј гуждышон екарде бә ғәзән патышоне. Ныштин һардышоне. И поәшонән огәте бо кинә. Кинә омәј бәкә. Моә гуждыш ғәзәнәдә бекарде, ноше чы кинә вәдә. Кинә гужди наһардә хәбәш гәте:

-Бојли һардеше?

            Моә дамә бе:

-Һежо чы бојли гуждејәни.

            Кинә ымыш мәсәј, бәчәј чәшон сијо омәј. Бәме-бәме ын гуждыш пегәте, астоныш гырдә карде. Әвоныш шыште, гыләј кули бынәдәш дәканде. Боә шин бејдә. Һовә ныште бо арахчин дуте. Әчәј чәшонку арс мышт-мышт емејдәбе. Бә шәв-бә руж «вај-вај, боәм вај» вотејдәбе, бәмедәбе. Хыдаванди-аләм бы аһу-зари, бы кинә чәшә арсон пенытовәј. Ружи чы ружон чы боә дәкандә кули бынәдә гыләј кумәкижә (кумәјжә) беше, пәрәј. Хыдо ә зоәш гыләј кумәјжә карде. Кумәјжә чы со-бә со пәрәј, жығо гыләј маһнеш һанде:

Беғырјәтә пыә мыныш кыште,

Золымә моә товәдәш быште.

Вылә һовә, былбылә һовә,

Чымы гужд-астоныш шыште.

Дој бынәдә чоләш канде,

Бә чоләдәш дәканде.

            Кәсојби виндыше ки, дој холәсә гыләј кумәјжә ныштә, маһне һандејдә. Бә би беше, вотыше:

-Кумејжә, ты чы хосә маһне һандејдәш? Чич бәбе, и кәрән баһанд.

            Кумәјжә вотыше:

-Бәмы гыләј дарзән быдә, ижәнән баһандем.
            Кәсојби гыләј дарзәныш варде, доше бә кумәјжә. Кумәјжә ыштә маһнеш и кәрән һанде, пәрәј. Ше дыминә соәдә ныште. Бинош карде боштә маһне һанде:

Беғырјәтә пыә мыныш кыште,

Золымә моә товәдәш быште.

Вылә һовә, былбылә һовә

Чымы гужд-астоныш шыште.

Дој бынәдә чоләш канде,

Бә чоләдәш дәканде.

            Кәсојби ын маһнеш мәсәј. Беше бә бетон. Бә кумәјжәш воте:

-Кумәјжә, чы хош һандејдәш, и кәрән баһанд.

            Кумәјжә вотыше:

-Бәмы гыләј нун быдә, ижәнән баһандем.
            Кәсојби гыләј нуныш дој бә кумәјжә. Кумәјжә ыштә маһнеш и кәрән һанде, пәрәј ше.

            Кумәјжә соон гылә-гылә нәвәј, омәј беше бәштә пыә со. Дијәроәдәш винде, әчәј пыә-моә ныштән, ыштәнышон дәгәтә. Омәј чы кәј вәдә бипә дој хычәсә ныште, бинош карде бо һанде. Әчәј пыә-моә вотышоне:

-Кумәјжә, ты чы хош һандејдәш! Чич бәбе, и кәрән баһанд. Әмә дәнырәсәјмон.

            Кумәјжә вотыше:

-Ыштә чәши ви быкән, ыштә гәви окән, ижәнән баһандем.

            Мерди де жени чы кумәјжә вотәјышон карде. Кумәјжә дарзәныш арыште. Нунышән поә карде. Дарзәни и поәш ној бы тикәј нуни дылә, ә поәшән бә тикә дыләш дәној. Ноше бәштә пыә-моә гәв. “Бәһән” вотыше. Мерди де жени нунышон ебарде, дыјнәнән тәсәјн, мардин.

            Кумәјжә ыштә маһнеш и кәрән һанде. Кинә бы сәдо беше бә бетон. Виндыше, чы дој холәсә гыләј кумәјжә ныштә, маһне һандејдә. Вотыше:

-Хосә кумејжә, чы ғәшәнг һандејдәш, и бәжәнән баһанд.

-Ыштә чәшон ви быкә, аз баһандем.

            Кинә ыштә чәшоныш ви карде. Кумәјжә һандыше:

Беғырјәтә пыә мыныш кыште,

Золымә моә товәдәш быште.

Вылә һовә, былбылә һовә

Чымы гужд–астоныш шыште,

Дој бынәдә чоләш канде,

Бы чоләдәш дәканде.

            Кинә бы маһне гуш дој-дој әһволыш хәроб бе. Дыләғыппә әвыш гәте. Лап бәчәј боә сә омә әһволоти охшәш дојдәбе чы кумәјжә гәп жә әһволот.

            Кумәјжә ыштә маһнеш орыхније, вотыше:

-Һовә, окә ыштә чәшон.

            Кинә ыштә чәшоныш окарде. Чич бывиндо чоке? Сати маһне һандә кумәјжә әчәј боә бәбе, әчәј вәдә пемандәбе.

            Кинә ыштә дастоныш шодој бәштә боә гиј. Боә-һовә ијәндышон сәјку бә по лыште. Биношон карде шојшоткомә дыләдә жије. Әвон әјо мандин, аз ын хәбәм варде бошмә.

           Осмоно се гылә сеф егыније: гыләј чымы, гыләј чы нәғыли бывоти, гыләјән чы гуш доәкәсон.