БӘВИ ТУМО КАРДӘ ВЫРӘДӘ ЧӘШИЈӘН БЕКӘМОН?

Бы ружонәдә чәмә ҹывонон бомы вығандышоне “Talış milli hərəkatının inkişaf problemləri” номәдә гыләј материал. Һандыме. Нывыштәшоне, әзјәт кәшәшоне. Әмма әсос ым ни. Әсос әве ки, хонәхон нороһатин. Һисс кардејдән ки, Толыши һәрәкотәдә мыәјјән проблемон, чәтинијон һестин. Лозиме әвони вахтәдә арәо пегәте ки, вәомәдә һәнијән “ныпандәмон”, “вәһм сәнывардын” ки, мыолиҹәшон мышкул, јаанки һәнијән јавә, бәлкәмән һич мымкун ныбу. Ыштә нәзәри нывыштејдән, чәвон кали гылон лап чокин, кали гылон камишәвој чокин. Ымон һәммәј тәбии ки, жыгонән быәнинин. Чумчыко и кәси ја чо кәси нывыштәјәдән һәмә чијон гырд сәрост әзынин бе. Һандәкәсонән ко әв быәнине ки, чокә чијон пегәтәнинин, бә ағылмандә мәслоһатон пемандәнинин, мандә мәсәлонән чанә веј мызокирә быкон, һар кәс ыштә нәзәри, дәлили быно бә мәјдон, чәмә ко анән сывык, һостон бәбе, тикәјән рә бәрәсемон бәштә мәғсәди.

Интаси бы материаләдә гыләј мәсәлән һесте ки, чымы зынәјку, чәј “сәпе” дәвардеј зијон варде бәзне бәчәмә умуми кој. Материаләдә быә һәмон вәслә чокнә һесте, жәгоән роснејдәм бә һандәкәсон нәзә ки, быдә сәрәсын ки, сыхан чичи һәхәдәј: “Artıq hiss olunur ki, TMH-nı içəridən dağıtmaq ssenarisi aktuallaşdırılıb. Bu məsələ əvvəllər də mövcud idi, lakin sistemli və ardıcıl deyildi. İndi aramızda qarşılıqlı etimadsızlıq və şübhə yaratma cəhdləri, dedi-qodu xarakterli söhbətlərlə yanaşı, heç vaxt rast gəlmədiyimiz rayonlara bölünmə, onları bir-birinə qarşı qoyma meylləri meydana çıxıb”. Тади беј лозим ни бо нәтиҹә бекардеј. Чумчыко ымон бәчәмә ҹо һандәкәсонән чок мәлумин - гирәм һандәшонбу ын материал. Чымы мәғсәд бә һандәкәсон нәзәри ыми роснијеје ки, проблеми, чәтинијон бе веј одәм зынејдә, әвони мышоһидә кардејән анән чәтинә ко ни. Ын проблемон анә “димәдән” ки, чәмә даими һандәкәсон, Толыши һәрәкоти камәдә-вејәдә “дыләтоно” зынәкәсон веј вахте хәбәдон чәвонку. Әве чымы тәклиф ыме ки, боән бә иҹо фик быдәмон, бунәмон материали мыәллифон чә проблемон сәбәби чокнә виндејдән, ән әфсәлән әве ки, чәвон һәлли рој чокнә виндејдән.

Ијо гыләј һәшјә бешәниним: Иглә чәмә хәлғ не, есә дынјо димисә ыштә озоди роәдә бә ҹанг бешә хәлғон вејни бә ҹәми дынјо бәјон кардејдән ки, озоди рој мәғсәд демократик гыләј дөвләт, һуғуғи дөвләт сохтеје ки, быдә хәлғ ыштән сојб бешу бәштә еғволи, ыштән мыәјјән быкә ыштә вәомәј. Чы вәомәј лап јолә шәртон гыләјни веј хәлғон виндејдән сыхани, нәзәри, фикири, рај озодијәдә. Јәне һар гылә хәлғи орзу ыме ки, чәј довләтәдә сыхани озоди быбу, сензура ныбу, “пијо ныштәкәсон” мыәјјән ныкән кон сыхани вотеј лозиме, коми огәте гәрәке, чичи вотеј бәбе, чичи – әбыни. Сыхани озоди әве ки, ғәрәјз бо довләти ыштәни хәтомандә сәдомонон, тәклифон, планон, шәхсијәти тәһғири, ајб-ләкә, до-дымжони, мандә мәсәлон һәммәј һар шәһрванд асудә воте ијән ружномонәдә, журналонәдә, Интернетәдә нывыште бызны, бычыми горәнән довләт әвони тәғиб ныкә, сәнынышты чәвон ки, һол-ғәзијә жыго, бәс бочи фылонкәси фылон сыханыш нывыштә, бочи фылон ружномә сәрредактори фылонкәси нәзәрыш нывыштә ыштә ружномәдә, әв чыми ҹәзо кәшәнине!

Есә боән фик быдәмон, һәхәдәш сыхан шә материали мыәллифон чич нывыштејдән бы барәдә: “Ən əsası odur ki, bu cür iddialar talış xalqının yeganə mətbu orqanı olan “ Tolışon sədo” qəzetində dərc olunur”. Һәмән ым ҹумлә нывыште бәпештә се гылән нидо ишорә (!!!) нојдән ки, быдә һандәкәсон бызнын ки, мәвотбән, Толыши һәрәкоти ән јолә бәло һежо жәго материалон чәмә толышә ружномәдә дәрҹ кардејебән. Һәғиғәтән жәгојбу?

Де мандә нывыштәјон ком ни, чумчыко чәвон һәхәдә камиши бәнав нывыштәмбе. Мадәм ки ым хонәхон ижән огардән чә вот-вожи, гәп-гәләҹи сәпе, мәвужи ја де дығғәти һандәшонни чымы нывыштәјон, јаанки боәвон вәс быәнин әвон. Чокнә бәвотен, һар кәси мәслоһат бочәј ыштәни чоке, әмә чич бәзнемон карде?

Де сеглә нидо ишорә иглә ҹумлә нывыште бәпештә, камиши жијо гыләј вәслән һесте ки, әјән бә һандәкәсон дығғәти едаштом, чымы зынәјку, бевәҹ әбыни: “Biz heç kəsə qara yaxıb, kiminsə hökumət strukturlarına işləməsi fikrini təbliğ etmirik. Sadəcə demək istəyirik ki, bu cür ziyanlı fikirlərin təbliği bilərəkdən və ya bilməyərəkdən (bunun o qədər də fərqi yoxdur) TMH –nın əleyhinə işləyən qüvvələrin dəyirmanına su tökmək deməkdir”.

Мәсәлә мәлуме. Мәлуме, чики ијән чичи һәхәдә сыхан шејдә. Чумчыко чәмә иглә ружномә “Толышон сәдо”је, чәј сәр редакторән Рафиг Ҹәлилове. Чыјоән мәлум бејдә ки, мәвотбән, чәјән ән јолә гыно “bu cür iddialar”и ыштә-чәмә ружномәдә дәрҹ кардеје!

Сыфтә-сыфтә ыми бывотым ки, чымы мәғсәд Рафиги гәрдәни кәше ни ијо. Чымы ыштә давем һесте деәј, әмма, чокнә бәвотен, әв чәмә ыштән које. Һич сәлом-кәломымән ни деәј. Сыхани рости, чымибәпештән жәго гыләј фикым ни. Чәј сәбәбијән аз ыштән зынејдәм, әвән ја бәзне, ја нибәзне, һәни ыми воте әзыним.

Чымы мәғсәд ыме ки, чокнә ки навконә ыштә нывыштәјонәдә һежо вотәме, ижән вотәниним: чәмә хәлғи ко зијон ныкәшы, бәј зәрәр ныгыны!

Һәлбәттә, чымынән шәкым ни ки, Рафиги сәһвыш кардә! Ымән, чымы зынәјку, банде бәчәј журналистәти. Бо һар гылә журналисти жәго гыләј информасија әсл сенсасија әби. Интаси Рафиги сәһв һәмән бәвәдәј ки, әв һәлә чок зынејдәни ки, һәрәкот ҹо чије, журналистикә ҹо! Һәрәкотәдә бә жыго “сенсасијон” горәнә бә одәми сә жыго коон вардејдән ки, хонәхо ыштә кәо бә дашт беше зынејдәни!

Әмма ымән һесте ки, одәми кыштејдәнин, мәһв кардејдәнин бә сәһви горәнә. Бә сәһви горәнә ружномә дәбастејдәнин, Мәдәнијәт мәркәзи “вадојдәнин”. Сәһви исло кардејдән ки, хонәхо и кәрән мымкун ғәдәрәдә жәго сәһв ныкә. Гырдә бејдән сипиришон, јолон бә иврә, чок-чоки но-пегәт кардејдән, мәслоһат дојдән бә ҹывонон, демијән һар кој сәбәро кардејдән. Вәссәлом!

Есә боән нәзәр сәғандәмон бә гыләј ҹо, интаси де ын мәсәлә мыстәғим ангылә әһволоти: Мәсәлән, Мирфәјаз ҹывонә зоәје. Әј гыләј сывыкә сәһвыш кардәбе, ыштә ә мәлумә һәҹвыш ноәбе бә шәбәкә. Шаирон һәм бә ијәнды, һәмән бә кали ҹо кәсон һәҹв нывыште, ајб-ләкә ној, һәтто ијәнды тәһғир карде, бәјәнды до-дымжон дојән  чочинә ко ни. Интаси конҹо виндә быә ки, номинә, бәштә һурмәт ноә шаир әвони бә мәтбуот бекә ја бәштә куллијотон дахыл быкә? Лап бывотәмон, Мирфәјази һәни кардәшбе ым. Мандәбе чәј сәһви исло кардеј. Мирфәјази “Меһди маму” бы мәноәдә чокә овардыш нывыштәбе  бәј. Әмма пешо жыго мәлум бе ки, Мирфәјаз пеныманде бәчәј мәслоһати. Бәс “Меһди маму” чичыш карде? Әјән пегәтыше, нывыштыше ҹо гыләј жәго тәһғиромизә шер, бә Мирфәјази ыштәни вотыше ки, “Быши ыштә һәј бычовын”!

Ыме че “Меһди маму” бо ҹывонон јолјәти карде? Мирфәјаз ҹывонбе, сәһвыш кардәбе, бәс бәты чич бе? Һәлә ыврәш быманды бә и тәрәф, есә аз ымони нывыштејдәм, чыми мәно чә пенә материали нывыштәкәсон нәзәрәдә жыго бәбе ки, “аз бә толыши ғырјәти кәшә рушинфикә зоон пејарыш кардејдәм”? Ја гирәм ружномә ыми чап быко, зәрбә бәгыне бә Толыши? Жыго бешејдә ки, ымони һәммәј огәтәмон жәгоән, ыштәни бә вырә мәнәмон, жыго быбәмон ыштәни ки, гуја һарчи лап хосе? Мердон чы мәмләкәто бә мәмләкәт “дастмыжди” вығандејдән, боштә “рејтинг” һыријејдән, дојдән ыштәни тариф кардовније, бымијән чәшон ви быкәмон. Бәс быми чич бывотәмон ки, ә “хәлғи ғырјәти кәшә, боәј нороһат быә рушинфикә мердон” пул дојдән ки, быдә кијсә ҹо кәс до-дымжон быдә бә Рафиги, тәһғир быкә әј, әвонән мәхлоғи дыләдә боштә тариф быкән ки, “Рафиги дәрсымонән жыго дој”?

Ым нә јолјәти ни, нә сипиришәти ни, нәәнки һич мердәти ни! Быми чәмә выронәдә номердәти вотејдән! Шымәнән вотејдәшон ки, бочи толышә ружномә жыго чијон дәрҹ кардејдә?

Һич гылә толыш иддо карде әзыни ки, әв чоке ја ағылманде бәсә бә гылә толышисә. Һич гылә толышән иддо карде әзыни ки, чәј нывыштәј дәрҹ кардә быәнине ружномәдә, чә гыләј нывыштәј – быәнин ни. Ым чы мәсәлә гыләј тәрәф.

Манде чә мәсәлә ә иглә тәрәф, кејнәку виндә быә ки, де ружномәдә нынывыште, геш-геши мызокирә ныкардә консә мәсәлә ыштәнбәсә һәлл быбу? Ымән тожә бешә? Суфи сәпе һа епарчын де хоки, әв гыләј беһәјоә чије, беәјән тиши бәже, бебәше бә дим. Шартукисән бәнав бебәше! Суфи һәлоғ кардејдән, чымы Билон! Јәне рәғ-ришәо мәһв кардејдән әј!

“Ружномәдә жәго чијон дәрҹ кардә ныбун” нывыштә Бојлијон чандә сорон һич хәбәшон быәни, мәсәшоннијән ки, жыго гәпон шејдән? Мәсәшонбу, бәс бочи гырдә быәнин, сыханышон кардәни де жәләвонон? Ја кардәшонбу, бәс бочи нывыштәшонни бы барәдә ки, ҹәматән бызны, чы просесон шејдән Толыши һәрәкотәдә, Јолә мердон чокнә исло кардејдән чәмә кали толышон вадоә сәһвон?

Һа, чок бәчымы јод омәј, бә материали жијәдә имзо ноә мердон ком гыләјни тосә есә бә ружномә вәсләј материалыш вығандә? Аз виндәмни. Вығандәшонныбо, бәвәдә бочи? Ружномә бекарде дәм-дәми хавлоје бәгәм?

Есә боән дығғәт быкәмон бә гыләј ҹо мәсәлән. Рафиги кардә “пејарышон”, ғандә “шәрон” бынәмон бә и кәно. Чымы хәбәм ни ки, һәғиғәтән бә мәсәләдә һәх конҹој, ноһәх конҹо?

Әмма чәмә ым Бојлијон бәгәм бә һәшә бәжен ки, чәмә һәрәкотәдә тамә зу омәкәсон, Толыши кој һәтто боштә бә “шәхси бизнес” огордынијәкәсон һежо быән, есән һестин? Бизнес чиче, ыштә доғмә быјә “хунә пули” һардәкәсонән быән! Чәвон ком гыләјни бывото ки, быәни жәго чиј, ым мәјдон, ымән шәјтон, бы сәфә әбыни, Хыдованди, омә сәфә бәнывыштемон, ки кон әмәли сојбе.

Әве, аз жыго һисоб кардејдәм ки, чы материали жијәдә ыштә имзо ноәкәсон кали гылон мәвужи чымы нывыштәјон һанде бәпештә бә пешо пебәгәтен ыштә имзо...

Ахунд Әли! Зум бәты вышкијејдә! Хыдо һәнијән камил быкә ышты имони! Бә вахтон һич ныбо толышә нәғылон гырдә әкәјш, әмәнән чап әкәјмон әвони ружномәдә. Есә хәбәм ни де чичи мышғолиш. Охо ты Хыдо Китоби һандејдәш. Әјо нывыштә быә ки, Хыдо инсоныш фаили-мухтар офәјә. Ком инсони һынәш һесте ки, Хыдо доә ә һәхи быстәны инсони дасто, кылид быжәны бәчәј зывони, сензура бынә чәј нывыштәјонсә? Ән чокә ко әв әби ки, шымәнән ружномәдә һәмон зијонинә материалон һанде бәпештә, кәлимәј ыштә нәзәри әнывыштишон, ә мердән бәлкәмән сәәрәси ки, сәһвәдәј. Бәлкәм ышты кәлом һежо әрәси бә дәрәҹә?  

Нәтиҹә игләје: Бәв тумо карде әвәзи, шымә тәклиф кардејдәшон ки, чәшијән бекәмон! Мәкән ыми, чымы Билон!

Охојәдә гыләјән мәсәлә: Бочи чәмә Билон ыштә ын нәзәрон бә тырки нывыштејдән? Бәлкәм бә сәбәб ки, быдә тырконән баһандын, һәм бызнын ки, толышон дыләдә чичон һестин, һәмән әһсән бывотын ки, че толышон жыго јолонышон һесте? Ыштә зывонәдә бынывыштән, Јолә Мердон!

Бә сәфә нывыштәмбе, ижән тикрор кардејдәм: Бә һички тарс омеј фикәдә ним, әмма омејән бәзнем. Ым мәғаләмән дусти ғәзинә нывыште. Интаси жыго дијә кардејдәм бә дынјо гардыши, чәтин жыгошә  жыго нывыште бызным!