ТОЛЫШИ МИЛЛИ АКАДЕМИJЭ ДжЭВОБ

ТОЛЫШИ МИЛЛИ АКАДЕМИЈӘ ҸӘВОБ

çımı bə tolışon, ələxsus bə Milliyə

Akademiya qıləy parsım heste:

ki vote bəne, ın dıqlə səxa ko məno

doydə: "dumış hestşe", "hestşe dumış"?

            Сәлом! Гыләј чиј парсеәдә, сыфтә чок-чоки но-пегәт кардеј лозиме ки, ҹәвоб доәкәс ја һар гылә һандәкәс сәрәсы ки, чичы воте пијејдә. Бочи ыми нывыштејдәм? Чумчыко

1.      “һестыше” быәнине, “һестше” сәһве.

2.       һар дыглә варианти око дој бәбе, чәвон гыләјни “ергативе” (“думыш һестыше”), ә гыләјни “номинатив” (һестыше думыш).

3.         Интаси һар дыглә вариант ијо сәһв нывыштә быә. Гирәм номинативәдә нывыштејдәбош, жыго быәнине: “Һестыше дум”, ергативәдә, есә бој, жыго быәнине: “Думыш һесте”. Сәбәб ыме ки, иминәни, нормативәдә мәнсубијәти шикиләдә (“-ше”, мәнош ыме ки, јәне сыхан шејдә семинә шәхси потику: “Чәј һестыше дум”) ғәбул кардејдә хәбә (Һестыше – Чәј һестыше), ергативәдә, есә бој, шикиләдә ғәбул кардејдә мыбтәдо (Думыш һесте – чичыш һесте?). Әве хонәхо номинативәдә нывыштејдәбу, жыго быәнине: “Һестыше дум”; ергативәдә исә жыго быәнине: “Думыш һесте”. Чумчыко чәј нывыштә “Һестыше думыш” ифодәдә мәнсубијәти шикиләдә (-ыш) ды кәрә око доә быә – һәм хәбәдә, һәмән мыбтәдоәдә. Ымән јолә сәһве.  

4.         Аз сәрәсејдәм ки, парсәкәс чичи хәбә сәјдә. Чымы зынәјку, әј, тыркијәдә бывотомон, пијејдәше умуты ја бызны ки, “Арды вар”, “Давамы вар”и тәрҹумә чиче бә толыши? Әмма чәј ијо нывыштә “думыш” сыхани мәно “арды”, “давамы” ни, “гујруг”е. Гирәм хонәхо умуте пијејдәшбу ки, “Арды, давамы вар” чокнә тәрҹумә бејдә бә толыши, жыго нывыштәнине: Номинативәдә: “Һестыше думо” (думо- арды, давамы); ергативәдә: “Думош һесте”.

   Есән ын ифодә тәсниф быкәмон бә шәхсон горәнә:

   НОМИНАТИВӘДӘ:

I шәхс: чымы һестыме дум  Чәмә һестымоне дум

II шәхс: ышты һесте дум   Шымә һестыоне дум

III шәхс: чәј һестыше дум  Чәвон һестышоне дум

   ЕРГАТИВӘДӘ:

I шәхс: Чымы һесте дум   Чәмә һесте дум

II шәхс: Ышты һесте дум  Шымә һесте дум

III шәхс: Чәј һесте дум   Чәвон һесте дум

  5.  Ымијән бывотом ки, әмә бы чандә сорон дырози бә һәрәкәтимон умутәмон ыштә зывони, пәјдо быкәмон јодо бешә сыханон. Сыфтә азән нывыштејдәбим “Һестыше думо”. Интаси хәјли чыми бәнав умутыме ки, чәмә зывонәдә “арды, давамы” сыхани һәғиғи мәно ыме: “Идомә”. Әве есә жәгоән нывыштејдәм: “Һестыше идомә”. “Идомәш һесте”јән бәбе, һич гынош ни.