FЫРОНИ ТЭФСИР

 

 ҒЫРОНИ ТӘФСИР

 

Ајәтулла Mоһсен Гәраәти 

 

ИМИНӘ ҸУЗ

Сурә “Һәмд”и  симо

 

Сыфтәш ијој :   ҒЫРОНИ ТӘФСИР_ИМИНӘ ҸУЗ_l

                               ҒЫРОНИ ТӘФСИР_ИМИНӘ ҸУЗ_2

                               ҒЫРОНИ ТӘФСИР_ИМИНӘ ҸУЗ_3

                               ҒЫРОНИ ТӘФСИР_ИМИНӘ ҸУЗ_4

 

6. ﴿اِهْدِنَا الصِّراطَ الْـمُستَقيمَ﴾

“Әмәни һидојәт быкә бә сәростә ро” (1:6)

Нохтон

◘Ғырони-мәҹидәдә гәп жә бејдә ды ҹур һидојәтику:

a) Тәквини һидојәт; Бә жыго гыләј һидојәти ҹури мисали ғәзинә нишо дој бәбе меши һидојәти. Дығғәт быкән: меш чокнә ширә кәшејдә вылоно, чокнә лонә гәтејдә, ангивин һозы кардејдә. Мисал нишо дој бәбе зымыстонәдә бә гамә мәмләкәтон куч кардә пәрәндонән.

б) Тәшрии һидојәт; Бә тәшрии һидојәти мисали ғәзинә нишо дој бәбе илаһи пејғәмбәрон ијән сәмави китобон вығандә бе.

◘Сыхан “Сират” чыл кәрәсә веј око доә быә Ғыронәдә. Сәростә рој, шыне тәрзи выжније инсони шәхсијәти нишоәдәје.

◘Инсони навәдә ҹо-ҹо роон дыроз быән. Әв выжнијәнине чы роон гыләјни: нәфси пијә ро, хәлғи рај ғәзәнҹ карде ро, шәјтони вәсвәсон ро, золымә һакимон ро, ғәдимијәдә быәкәсон, дәдә-бобон ро, Аллаһи ијән Чәј мығәддәсон ро.

Моминә инсон выжнејдә Аллаһи ијән Чәј мығәддәсон рој. Чы рој жинә башәтијоныш һесте де чә роон мығојисәдә:

a) Илаһи ро зидде бә золымә һакимон, хәлғи ијән инсонон пијәјон рој, әв сабите ијән дәгиш бејдәни.

б) Гирәм ҹо роон ҹурбәҹуринбу, илаһи ро игләје.

в) Илаһи рој шә инсон пештыпуре чы ројку ијән мәғсәдику.

г) Бы роәдә ни беовандәти.

◘–Сәростә ро Аллаһи роје.

◘– Сәростә ро пејғәмбәрон роје.

◘– Сәростә ро бә Аллаһи бәндәти роје.

◘– Сәростә ро бә Аллаһи тәвәккули роје.

◘– Сәростә ро игләхыдоәти ијән әнҹәх иглә Хыдоку комәг пијеје.

◘– Сәростә ро Аллаһи китобе.

◘– Сәростә ро хәшә фытрәти роје.

◘Инсон һәм сәростә рој выжнеәдә, һәмән де ын рој шеәдә комәг сәнине Аллаһику. Чокнә ки, електрики лампә сабит ғајдәдә ыштә ишығи сәјдә енержи сәвонику.

◘Че һар гылә мысылмони Аллаһику иглә пијәј сәростә роәдә беје. Де че Аллаһи рәсулијән ијән мә’сумә имомонән сәростә роәдә сабитғәдәмәти пијәшоне Аллаһику.

◘Инсон һежо ыштә һәмә коонәдә, әзҹумлә, пешә выжнеәдә, дуст выжнеәдә, ихтисос выжнеәдә, боштә жимони һәмро выжнеәдә, сәростә рој зынејәдә комәг пијәнине Аллаһику. Чумчыко инсон сәрост бышыноән, дәлвырдије бәзне әмәләдә. Јаанки әксинә, әмәләдә сәрост һәрәкәт кардә инсон дәгижије бәзне әғидәдә. Әве зәрурије Аллаһику һар вахти сәростә ро пије.  

◘Сәростә рој һестыше дәрәҹон ијән мәрһәлон. Һәтто илаһи мығәддәсон ғәзинә сәростә роәдә быәкәсонән дыво кардәнинин бы роәдә манде, һидојәти нури зуманд кардејро. «Һәмд быбу бә аләмон Рәбби, рәһмони ијән рәһими» вотә инсон һәни бә пешо огәтәше һидојәти мәрһәлон кали гылон. Чәј пијәј һәнијән башә һидојәти мәрһәләје.  

◘Сәростә ро Һәзрәт Әли (ә) һамјә роје: “Бә чәп-бә рост мејл карде дәгижије, мијонә ро есә бој һидојәти роје”. 

 ◘Сәростә ро һәм әғидә, һәмән әмәләдә мијонә һәдди чәш кардејку (е’тидал), ифротику ијән тәфритику опыртијеје. Комсә шәхс бешејдә сәростә роо әғидәдә, комсә шәхсән әмәл ијән әхлоғәдә. Кали кәсонән һәмә коон аид кардејдән бә Аллаһи. Жыго бызын, одәми нише һич рол ыштә еғволәдә. Кали кәсонән шынејдән ки, һәмә коон чәвон ыштә дастәдән. Жыго бызын, дәбастә быән Аллаһи дастон. Кали кәсон илаһи рәһбәрон ади гыләј инсон јаанки сеһрбоз, дивонә ғәзинә зынејдән, кали кәсонән әвони рост кардејдән бә Аллаһи сәвијјә, пәрәстиш кардејдән бәвон. Кали кәсон бид’әт зынејдән бә мә’сумә имомон зијорәти, кали кәсонән тәвәссул кардејдән һәтто бә дојән, сығијән, терә дәбастејдән бәвон. Комсә одәм әсос зынејдә иғтысодијоти, кали кәсонән бефојдә зынејдән дынјо ијән чәј коон. 

Әмәләдән жыгоје. Кали кәсон вырәш омәј ја не, ғырјәт нымојиш кардовнејдән, ҹо кәсонән ыштә номуси гуҹили вығандејдән бә кучә ијән выжор. Кијсә чынығәти кардејдә, ҹо гыләјни һәдди пеш бејдә сәхавәтәдә. Кијсә есијејдә хәлғику, ҹо гыләј кимсәнән һәхи ғырбон дојдә бә хәлғи.

Жыго рәфтор ијән әмәлон сәростә роо дәгижијеје. Аллаһ есә бој сәростә рој ғәзинә нишо дојдә ыштә дини. Рәвојәтәдә мәсумә имомон жыго һамје нәғл кардә бејдә: “Сәростә ро чәмә роје”. Јәне, илаһи рәһбәронин сәростә рој чәшәчијә ијән әмәли нымунә, бы роәдә по пегәтејро лозим быә идеал. Әвон ыштә фәрмојишонәдә ыштә мыносибәти нишо дојдән бә жимони һәмә мәсәлон, әзҹумлә, бә кој, шој-шоткомә, тәһсили, хорәк һарде, инфағи, тәнғыди, ҹанги, сулһи, авлоди меһиббәти ғәзинә мәсәлон. Әвон дештә фәрмојишон әмәни сәдо кардејдән бә е’тидали, мијонә һәдди чәш карде. Мәрағин ыме ки, иблисән ратәдә ныштә һәмон сәростә роәдә. 

◘Ғырон ијән рәвојәтонәдә вејин бә е’тидали, мијонә һәдди сәдо кардә, ифроти ијән тәфрити ғәдәғән кардә нымунон. Нәзәр сәғандәмон бәчәвон кали гылон:

–“Бәһән-пешомән, әмма исроф мәкән”.

–“Инфоғәдә (бә косибон даст гәтејәдә) нә ыштә дасти бә кылид мәжән ыштә кәшәдә, нәәнки ыштә дасти жыго омәкә ки, ыштән мыһтоҹ быбуш”.

–“Моминон инфоғәдә (даст гәтејәдә) нә ифроткорин, нәәнки чынығ. Әвон чәш кардејдән мијонә һәдди”.

–“Ныможи нә барзо мәвот, нәән гәдә-гәдә, ныможи бывот де мијонә сәдо”.

–“Еһсан быкә бә дәдә-нәнә. Әмма лозим ни бәвон итоәт карде, гирәм әвон тыни есындынон Аллаһи ројку”.

–“Пејғәмбәрон рисаләтән умумије”. “Һәмән ыштә хыјзони дә’вәт кардејдә”.

–“Ислам товсијјә кардејдә һәм де халығи рабитә воситә быә ныможи, һәмән де хәлғи рабитә воситә быә зәкоти”.

–“Нә меһиббәтон шымәни дијәро ныкән һәхи шојдәтику, нәән дышменәтијон шымәни кәно ныкән әдоләтику”.

–“Че моминон һестышоне һәм дәф карде, һәмән ҹозибә”.

–“Һәм имон лозиме, һәмән салеһә әмәл”.

– Аллаһику һәм чәшәарс, дыво, ғәләбә пијемон... Һәмән бә чәтинијон сәбр ијән дурум пије лозиме. Ашурә ружи һәзрәт Һусејн (ә) һәм миноҹот кардејдәбе, һәмән шымши евырдынејдәбе.

–Аллаһи кәј зијорәткор дыво һандејдә Әрәфә ружи, Ғыбонә иди шәви, идә ружи есә бој де хуни таныш бејдә ғырбонгоәдә.

–Ислам моликијәти ғәбул кардејдә. Әмма иҹозә дојдәни бә ҹо кәси зәрәр жәј ијән мәһдуд кардејдә әј.

Бәле, ислам итәрәфә дин ни ијән гыләј нәзәри пегәтејдәни, мандәјон јодо бекардејдәни. Ислам һәмә коонәдә товсијјә кардејдә е’тидали ијән мијонә һәдди.

Чәшнавијон

1. Һәмә һестемони аләм бә һәрәкәте де Аллаһи выжнијә рој. Пәрвәрдигора! Әмәни ғәрор быдә ыштә пијә роәдә! (“Иһдинәссиратәл мыстәғим”).

2. Бә сәростә ро һидојәт бе пијемон игләхыдоәти ән мыһумә пијемоне (“Ијјакә нә’буду...”).

3. Бә сәростә рој рәсејро дыво карде лозиме (“Иһдинәссиратәл мыстәғим”).

4. Сыфтә ситојиш кардеј, чәјо дыво кардејро даст окарде лозиме (“Әлһәмдулиллаһи ... Иһдина”).

5. Илаһи пијемонон ән башә нымунә сәростә рој пијемоне (“Ијјакә нәстә’ин иһдинәс сиратәл мыстәғим”).

 

7. ﴿صِراطَ الَّذينَ أَنعَمْتَ عَلَيهِمْ غَيرِ الْـمَغضُوبِ عَلَيهِمْ وَ لاَ الضّآلِّينَ﴾

“Пәрвәрдигора! Әмәни сәбәро Быкә бәштә немәти шамил кардә кәсон ро, Бәшты ғәзәби дучо быә, дәгижијә кәсон ро не”! (1:7)

Нохтон

◘Ајәдә сәростә рој ғәзинә нишо доә быә бә илаһи немәтон рәсәкәсон ро. Пејғәмбәрон, сиддигон, шәһидон ијән салеһон тәшкил кардејдән ын зумрә. Бә ым илаһи инсонон рој дығғәт, ын рој ше орзу, одәми ын орзу бәштә едаште әј нығо дојдә шатә ројку. Чәјо Аллаһику пијә бејдә ки, Аллаһ һифз быкә ыштә бәндә Бәчәј ғәзәби дучо бе нәтиҹәдә дәгижијәкәсон ројку.

Ғырони нәғл карде ғәзинә, Бәни-Исраил бә не’мәти рәсә ғовмон гыләјнибе. Әмма ыштә ношукурәти ијән гијәзујәтику дучо быәбе бә ғәзәби.

◘Ғыронәдә одәмон бахш кардә бејдән бә се ғысм: Бә һидојәти не’мәти рәсә ијән сабитғәдәм мандәкәсон, бә ғәзәби дучо быәкәсон ијән дәгижијәкәсон.

◘Ајәдә не’мәт вотеәдә, нәзәрәдә гәтә бејдә һидојәти не’мәт. Чумчыко навынә ајәдә сыхан шә һидојәти һәхәдә. Сывој ыми, че кофирон ијән дәгижијәкәсон ихтијорәдән һестин мадди немәтон.

◘Бо һидојәт быәкәсонән һесте хәто. Әве һежо лозиме бә Хыдо дыво карде ијән бә ғәзәб омәкәсон ијән дәгижијәкәсон ро еныгынијејро комәг пије.

Ғыронәдә “бә ғәзәби дучо быәкәсон” (“Мәғзубин”) кијонин?

Ғыронәдә Фи’рон, Гарун, Әбу-Ләһәби ғәзинә фәрдон, Ад, Сәмуд, Бәни-Исраили ғәзинә ғовмон нишо доә быән бә ғәзәби дучо быә ғовмон тисбирәдә.

Ғыронәдә бәјон кардә быә Бәни-Исраили жимони ијән озавзије просес. Әвон вахти ҹо ғовмонсә башә жимон дәвонијәшоне. Әмма чы башәти бәпештә, ыштә әмәл ијән рәфтори һыҹубәто омән бә Хыдо ғәзәб. Чәвон еғволәдә быә дәгишијон сәбәб ыштә әмәл ијән рәфторәдә быә дәгиши быә. Јәһуди алимон тәһриф кардејдән Товрати сәмави сәрәнҹомон. Чәвон тоҹирон ијән әрбобонән димышон гәте бә сәләми, һәроми ијән дынјопәрәстәти. Хәлғијән јолә гыләј поә ҹиһоди ијән мыборизә вәдә, дынјопәрәстәти ијән тарсе һыҹубәто имтино кардышоне бә ҹәбһә шејку, бә мығәддәсә зәмин дахил бејку. Чы дәгижијон һыҹубәто Аллаһи евардыше әвон иззәти ијән фәзиләти бәшо бә зылләти ијән ехроҹәти рыжол.

Әмә һар вахти ыштә ныможисә Аллаһику пијејдәмоне ки, бә ғәзәби дучо быәкәсон ғәзинә ныбәмон. Јәне, Ғырони тәһриф кардејку, сәләми әһл бејку, һәхи роәдә ҹиһодо витејку, жәгоән, ыштә рој дәгижнијејку амандә бымандәмон. Һәхи тәрг, бә батили вә гәтәкәсон бә тәһрифи ијән ифроти ро дошоне ыштә дин ијән имонәдә јаанки дасти ыштә нәфси итоәт кардышоне бә Аллаһику ғејријон.

Одәм бы сурәдә ыштә ешғи, дустәти изһор кардејдә бә пејғәмбәрон, шәһидон, салеһон ијән бәчәвон рој, һәмән пешт гордынејдә бә тарыхи ғәзәб омәкәсон ијән дәгижијәкәсон. Ым че тәвәлла ијән тәбәрра (Аллаһи роәдә дустәти ијән дышменәти) гыләј нымунәје.

Ғыронәдә “дәгижијәкәсон” (“заллин”):

Сыхан “зәлоләт” детобә са кәрә зикр кардә быә Ғыронәдә. Ым сыхан һаканә “чәшпушнә” (Маидә: 77), һаканә “бә пуч беше” (Зуһа: 7), адәтән есә бој “дәгижије” мәноәдә око доә бејдә.

Кали одәмон дәгижијәкәси тисбирәдә едаштә быән Ғыронәдә. Бы зумрә нымунә ғәзинә нишо дој бәбе ыштә имони бә куфри дәгиш кардәкәсон (Бәгәрә: 108), мушрикон (Ниса: 116), кофирон (Ниса: 136), усјонкорон (Әһзаб: 36), кофирон боштә дуст гәтә мысылмонон (Мумтәһинә: 1), инсонон Аллаһику дијәро кардәкәсон, Аллаһи мәрһәмәтику ыштә уму песындынијәкәсон. 

Кали кәсонән “дәгижнијәкәси” тисбирәдә едаштә быән Ғыронәдә. Бы зумрә нымунә тисбирәдә нишо дој бәбе Иблиси, Фир’они, Самири, јавә дусти ијән ыштә рој дәгижнијә рәһбәрон.

Дәгижијәкәсон ыштән сохтејдән дәгижије шәроити, дәгижнијәкәсонән бәһрә пегәтејдән жыго шәроитику. Нәфси пијәјон, бытон, гынон, батинә вилојәти ғәбул, ҹәһоләт ијән нодонәти нишо доә бејдән бәнә дәгижије сәбәби.

Чәшнавијон 

1. Инсон тәрбијәдә еһтијоҹине бә нымунә, идеали. Пејғәмбәрон, шәһидон, сиддигон, салеһон ән речинә нымунән бо бәшәријәти (“Сиратәлләзинә ән’әмтә әлејһим”).

2. Хыдоку бо инсони нозил быә һар гыләј чиј не’мәте. Ғәзәби есә бој әмә ыштән ғәзәнҹ кардејдәмон.

3. Бә ғәзәби дучо быәкәсон ијән дәгижијәкәсон вәјнә изһор кардә быә нифрәт Ислами ҹәмјәти мовгејон ғојм кардејдә ыштә рој дәгижнијә һакимон навәдә.

 

Идомәш һесте

Тырки зывоно пегордынијәкәс – Фәхрәддин Әбосзодә

 

Мәнбә : IRAN Azeri Radio