ЧИКИ ДУМО БЫШЭМОН?

ЧИКИ ДУМО БЫШӘМОН?

-Јалла, Амјәзо!

-Јалла, хосә Амјәзо!

-Гыләј мәсәлә һесте, һич ыштәнән зынејдәним, бывотым бәты ја нывотым?

-Ым чы сыхане ки? Воте пијејдәныбе, һәни сыхани бочи окардејдәбиш? Тиј ғандејдәш, кәмони бочи нијо кардејдәш? Демы ғәсд-ғәрәзы һесте? Бәлкәм пијејдә, тосә маштә ныһытым, һежо думот быкәм ки, ым чы сыханбе Амјәзо воте ныпијәше бәмы?

-Бывотымәни, ҹо чорәм ни. Чәмә гыләј дијовыжә мерди вотәјнә, ләвәдә манде ја тумәдә, чы фәрғыш һесте?

-Есә аз ләвәм ышты нәзәрәдә, ја тумә?

 -Тынән вәсејәни! Аз ыштә һајәдәм, тынән һежо мышғолиш де ведрә еһаште!

-Әстәғфурулла! Ныкаштым бәло, быдывым бәло быми вотејдәнәни! Зә, омәш бырнијә бәрәсим, бәнә вевә жени зандәј бә но-пегәтиш ыштә дыләдә, мынән кардә авәрә-сәргәрдон! Воте пијејдә, бывот, пијејдәни, беши быши бәштә кә, быдә азән бызным ыштә кој!

-Һм!.. Чок! Зә, ымруж чәмә толышон гыләјни занг кардәшбе бәмы, чыјо-чәјо гәпымон жәј, һол-әһволымон карде. Охојәдән парсәј чымыку: -Әмә, јәне толышон чики думо бышомон чоке? Маштәнәку бә пыт-пытиш демы! Есә бој ҹәвоб быдә бы парси, бунум чич вотејдәш?

-Сывык биш? Тәј карде ыштә дыл? Чич һесте ки ијо? Тывох быби, аз бывотым чә парси ҹәвоби.

-Хәјли роһат бим, Хыдо комәгы быбу! Аз доәмбеје ыштә ҹәвоб, интаси зынәме ки, хонәхо тосә охој рози ныманде. Тынән бывот, бәлкәм де тәһәри сәросне зынәмоне мәхлоғ. Охо, иглә әв ни ын парси доәкәс! Зынејдәш, һаруж чан кәсику мәсејдәм, һандејдәм жәго парси?

-Зә, бахтәвәри зоә, чәј ҹәвоб һежо бә парси ыштәнәдә һестејәни! Һәни чы ҹәвоб лозиме ки бәј?

-Чиче ки һәмон ҹәвоб?

-Мадәм ки хонәхо “чикисә думо ше” парсејдә, воте зынејдәныбиш бәј ки, “думә шәкәс” чич бәбе? Һежо де ә сыханијән әј вотәше бәты ыштә ки бејәни!

-Зә, әв вотејдә ки, есә Озорбојҹонәдә һар кәс умуж бејдә бә гыләј партијә, гыләј һәрәкоти, тәшкилоти, кали одәмонән, бәнә Мәдо Ширвони һежо чокнә һукмәти думо егынијәбин, жәгоән шејдән ыштә шә рој. Бәс мандә толышон, ҹәми чәмә хәлғ бәки умуж быгыны, кон дастә думо бышо мәслоһате?

-Хыдо ләнәт быбу бә шәјтони! Ым чы ханихәробәтибе, егыним аз ымруж? Зә, ботынән һырд быкәм? Мәҹбур кардејдәш мыни, лап сыхани бәрмалә бывотым!

-Бывотәни!

-Зә, беәдәбәти бәбехо!

-Ки вотејдә бәты, беәдәбәти быкә?

-Һички вотејдәније, ај кәлә мерд! Интаси жыго виндејдәм, де ади сыхани сәросне мымкун быә ко ни ым! Мәҹбурим, лап Пејәсо гәләвонон сыхан быкәм!

-Быкәәәни!

-Зә, думо шәкәс чич бәбе? Ты чанә шәһри әғыл быбошән, мәвужи, бәзнеш гәлә чиче?

-Гәлә – гәләјәни! Дастәј пәсејәни!

-Һа, бәшты ағыли ғыбон! Һич виндә ки, чәмә пејәсожын чокнә пәсә гәлон әвәсорәвәдә бардејдән бә Гыјә, позәвәдән бә Мығон?

-Виндәме, һәлбәттә!

-Һа, бәшты бә виндә чәшон һејран! Виндәбо, бәвәдә әјән виндәнинбиш ки, гәлә шејдә навәдә, сыпонән егынејдән чәј думо. Хыдо рәһмәт быкә Мәло Ғәләми, ружи мәҹлисәдә и кәс парсәј чәјку: - Мәло, коммунизм бәбе? Мәрһуми зевыләсырәјыш карде, чәјо вотыше: - Чымы билә, һич мышоһидә кардә пәсә гәлон Мығоно бә Гыјә дәромеәдә? Воте, һа! –Һа, гәлә ки зымыстони дәвонејдә Мығонәдә, бә мыддәтәдә ғочон анә “евашт-певашт” кардејдән ки, чәвон ... елашкијејдән, кам мандејдә, лап быгынын бә зәмини! Гәлә бә Гыјә бардеәдә, ғочон һолышон бејдәни һәни, әве шејдән чәј охојәдә. Гәләвони сыпонән шејдән че гәлә думо. Чәвон чәш дамејдә бә ғочон ..., жыго зынејдән ки, әвон есә ебәгынен, бы саат ебәгынен, сыпонән баһарден әвони! Фәғырә сыпон һа шејдән, ә зәһриморонән егынејдәнин ки, егынејдәнин! Һа, ышты маму бывоты бәты: -Кејнә чә ғочон ... егынон бә зәмин, коммунизмән бәвәдә бәбе!

Һа чымы азизә Билә! Думо шәкәс, чикисә думо егынијәкәс, быдә мыни быбахшын ҹәми һандәкәсон, һежо чә сыпә вырәдә бәбе, чәш бәка ки, кејнә бәчәј бахшән жычиј ебәгыне! Әмма детобә есә бә жәләвони бахшә һичи егынијәни, жыгошән енибәгыне!

-Ыми дәрәсәјме! Әмма ыврәшән һесте ки, одәмон гырд бејдән бә ҹо-ҹо тәшкилотон, һар тәшкилотијән бејдәше ыштә јол (јолон), чә тәшкилоти мандә узвонән шејдән чәј (чәвон) думо. Есә анә ҹәмат һәммәј мандејдә бә гәләвони сыпә? Ымы воте пијејдә?

-Ај-һај бәшты ағыли! Зә, ај дәмәрәс, чок-чоки фик быдә бә сыхани, чәјо бынә ыштә гәви ели роәдә, һарчи омәј бывотәни! Бәгәм бәтыку парсәкәс иглә ыштәни, һәмән консә тәшкилоти нәзәрәдә гәтејдәбе ки?

-Не, әв хәлғи нәзәрәдә гәтејдәбе.

-Һа, Хыдо нығо быдә ышты ҹывонә ҹонијәни! Бывот ым сыханијәни! Воте зынејдәныбиш ки, ај фылон-фылони зоә, бочи бәпе чәмә хәлғ һежо чыми-чәј думо егыныхо? Чандә сорон егынијәмон чыми-чәј думо, ғәзәнҹымон чич быә? Ҹон әмә доәмоне, хун әмә екардәмоне, ыштә хунмонән доә, әмма чәмә ғәзәнҹ әв быә ки, һежо ғаппозбәсә быәмон, кафторәшон жә бәчәмә сәј!

-Бәс толышә тәшкилотон, әвон чокнә быбун?

-Жыгоән гәвипури “тәшкилотон” вотејдәш, мәсәкәс бәвоте һәлбәт Озорбојҹонәдә толышон чандә гылә тәшкилотышон һесте, мәхлоғән зынејдәни чәвон кон гыләјни думо бышу! Гыләјән мисал бијәм боты: Сәвети вахтәдә ружи гыләј пијәмерд омејдә котиби тоно бә шикат. Вотејдә, хосә котиб, аз гыләј косибим, әмма беһудә вејә нәлог омејдә бәмы, чич быкәм? Котиб вотејдә, маму, јәғын јоле ышты тәсәруфот, әве нәлогән веј омејдә! Мерд бә и гәв вотејдә: -Зә, чы тәсәруфот, ту быбу бәчымы тәсәруфоти, гыләј мыним, гыләјән чымы һә!

Есә, чәмә толышонку дијәро, ышты сыхан лап бы мәсәли мандејдә! Зә, Озорбојҹонәдә ҹәми иглә толышә сијоси тәшкилот һестејәни, әвшонән бы незони сохтә!

-Азән һежо әј парсејдәмәни! Ты вотејдәш, јәне толышон чәј думоән нышун?

-Аз әвым нывоте! Интаси тәшкилот сыфтә бәпе сыбут быкә ки, ҹәмати барде бәзне ыштә думо! Чәј јолон бәпе дәшун бә нав, мәхлоғијән быбән ышты думо! Охо, ым чә тәшкилоти ыштән које, аз һичи әзыним воте бы барәдә! Аз чыбызным, чичон һестин бә тәшкилотәдә?

-Ижән мыәммо манде бомы. Тосә охој сәнырәсәјм, чич кардәнинин чәмә толышон?

-Тикәјән һырд быкәм боты. Ај мердә, ымым воте бәты ки, толыш ҹо һички думо шәнин ни. Толышә тәшкилот јолјәти карде зынејдәбу боштә хәлғи, быдә хәлғ бышу чәј думо, чымы чы сыхан быми?! Толышә тәшкилоти јол, чәмә мондиговыжон вотәјнә, номхыдо, бә вәјә кәлә мандејдә! Бочи бекардејдәни ыштә сәдо? Пешонә вахтон анә һодисон быән мәмләкәтәдә. Вејнә тәшкилотон, сијоси ходимон һәммәј вотәшоне ыштә сыхан. Бәс кыве толыши тәшкилоти сәдо? Бочи әв нојдәни бә мәјдон ыштә мовге? Гыләј сыхани бывоты ки, быдә, алмужон вотәјнә, мәхлоғ бывинды, чәј “бығон лывејдән ја не”? Ымони карде әвәзи, ә тәшкилот бә дим бешә ружику ыштән егынијә чыми-чәј думо ки, һәлә бунум, ки сојб бебәше бәј, конҹо гыләј “татә пич” пәјдо карде бәзне ки, езук бо чәј кәмәдә! Ки бәше жәләвони думо? Ја аз бәдбәхт чокнә бывотым бәштә хәлғи ки, бышән “че ҹо тәшкилотон думо егынијә гыләј тәшкилоти думо”? Ым һич “думоән” није, че “думо думоје”! Чокнә бәбе думо шәкәси думо шеј?

-Чыми думо мәши, чәј думо мәши, һәни чич бе ым? Икәрәмәдә бывот ки, дыроз быкәмон ыштә даст-почә, бымардәмонәни!

-Һа, ым ҹо сыхане! Не, нә даст-почә дыроз карде лозим ни, нәәнки марде! Чымы вотәј ыме, аз вотејдәм, мандә толышон һәни ыштән бәзнен: - Ым һукмәт толыши дышмене, ше әбыни чәј думо! Ым – иминәни. Дыминәни: -Ә мыхолифәт ки һесте Озорбојҹонәдә, әвән толыши гырд дышмене, чәј думо шејән лап мәһв бәка хәлғи!

-Һәни ки манде ки?

-Ымән ростә сыхане! Чок-чоки ыштә јодәдә огәт ки, Озорбојҹони мәсәлә бы сәфә нә һукмәт һәлл нибәзне карде, нәәнки һәмон мыхолифәти зу вышкијә ко ни ым! Һукмәт боштә ҹони бә һәрәкәте, һәмон мыхолифәтән боәј зур гәтејдә. Һукмәти фикир һакимијәтәдә мандеје, ә мыхолифәти јолонән боштә пул ғәзәнҹ кардејдән! Бычымон һич гыләјни шәк-шубһә ни! Фикы ныдој, әвон чичышон воте Исмаилли һодисон бәпештә? Вотышоне ки, “инғылоб лозим ни бә Озорбојҹони! Боән зывон пәјдо быкәмон де һукмәти!” Чымисән соф-ошко чокнә бәвотен?

Озорбојҹони тале бы сәфә ҹо ҹур һәлл бәбе иншалла!

-Бәс толышон чич быкән?

-Толышон сәбр быкән, чәш быкән! Хыдо һежо роснејдә бо сәбр кардәкәси! Быдә әвон ыштә коәдә быбун. Иншалла, вахт-вәдә омәј рәсеәдә, бәвәдә ком ғыввон ки һәлл бәкан чы мәмләкәти тале, бәвәдә әвон ыштән бомен бә толыши по, һәлә ловән бәкан ки, даст быгәтән бәмә! Һа, бәвәдә бәныштемон бә иврә, но-пегәт бәкамон, дијә бәкамон, ком дастә зуманде, ки бо толыши гыләј руж бәме фикирәдәј, бәјән даст бәгәтемон! Ымружнә ружи бәмә лозиме и быбәмон, зуманд быбәмон! Һар гылә толыш ыштә зуј жәнине бы истығомәтәдә! Навәдә бышәмон, навәжән быбәмон, ај чымы Билә! Чикисә думо шәкәс һежо кычылони бәбе!

-Ым ҹо мәсәлә! Бышум жәгоән бывотым бә мәхлоғи!

-Хыдо комәгы быбу!