МИЛЛЭТИ ДАРД hИЗЭ ГИJОН ДАРДЕ...

 

МИЛЛӘТИ ДАРД ҺИЗӘ ГИЈОН ДАРДЕ...

 

-Зә, Амјәзо, конҹош?

-Конҹо быәниним ки? Ыштә кыло жијәдәм, хосә Амјәзо!

-Јалла, Амјәзо!

-Јалла! Чиче ижән, отәшбәгәвиш? Ымән тожә вәрдыше, шамбә номә омәш пебырнијә чымы бәј гәв?

-Отәшбәгәв бәбемәни! Дијә кардејдәм бәчәмә толышон гәтегыри, һандејдәм чәвон нывыштәјон, мәсејдәм чәвон вотәјон (сыхани рости: ғыјбәтон!) лап ангыштә бә ғыч гәтејдәм, дујәвулым сәј тәпәо бешејдә!

-Чандә кәрә вотәме бәты: жыго бывәшош, рә мутә бәбеш! Зә, де һовсәлә гәп быжән, быдә әмәнән дәрәсәмон ышты дарди! Есә аз чыбызным, чики гәтегыри, чики нывыштәјон, чики вотәјон нәзәрәдә гәтејдәш? Де фатхәши гылә-гылә бывот, гушым бәтыкује...

-Зә, бахтәвәри зоә, жыго тывохиш, жыбызын, һич бәшты ејнән нин чы дынјо коон!

-Мәсәлән?

-Мәсәлән, быдә гыләјни бывотым. Ты виндејдәниш ки милләт һәммәј егынијә чыми-чәј думо, мердонине быми-бәј ерәхејку гијонышон һиз быән? Киј дамә кардејдәш, вотејдә, чәмә дасто чич омејдә, әмә кимон ки бо хәлғијән жычиј быкәмон? Чики гәви одырнејдәш, јаһу жәјдә ки, “милләт бесәјвоне, хывандымон ни, һички бәмә комәг карде фикәдә ни, мандәмон авәрә-сәргәрдон”! Бочи гыләј ҹәвоб дојдәниш бәвон? Чиче, рост вотејдән әвон?

-Һа, есә сәрәсәјм ышты дарди! Интаси мотим бәты! Зә, бәгәм ымружнә гәпе ым? Чандә соронин, ә сыхани вотәкәсон һежо бәнә тујә кижә вирд кардејдән әј. Әнә вахти дыләдә виндәмни ки, һич ныбу иглә тожә сыхан бывотын! Ышты вотәј әве ки, вадәмон ыштә ко-сәнәти сәј, егынәмон жәләвонон думо, быныштәмон бә иҹо сәроснәмон әвони? Сыхани рости зыне пијејдәбу, һәни безо быәм бә жәләвонон ҹәвоб дојку, чы дынјо гардыши боәвон изоһ кардејку! Гылә-мылә мерди номи гәте бәзнем ки, анә гәпон мығобиләдә, һич ныбо, камиши бә нав омә!

-Охо ым чы дарде, дучо гынијә бә кали толышон ҹони? Чокнә әмә бәпе перохнәмон хәлғи чы мәрәзику? Чы мәрәзи рәғ-ришә кон зәминәдәј ки, бошамон, быночып певатәмон әј, мыолиҹә быкәмон ыштә хәлғи?

-Мәсәлә жыгоје, чымы азиз! Анә вахти дырози ки әмә быәмон ғаппозбәсә, кәшәбынәдә жијәмон, чандә одәмон һәни пемужијән бәштә бы вәзјәти. Јәне, ихтијор дасто шә! Әвон зынејдән ки, һежо жыгоән быәнине жимон! Мердон һестин ки, жыго зынејдән ки, әвон ыштән бә һичи гәрәк нин, чәвон дасто һичи омејдәни, боәвон чич быко, бәпе һамсијә быкә, ҹо кәсон быкән! Әвон жыго әғидәдән ки, бо толышон чич карде бызнон, тыркон бәзнен карде, толышон ыштәнику һичи чәш карде лозим ни!

Бој деты бә иҹо јәго-јәго быкәмон жәләвонон. Сыфтә гәп быжәнәмон есә Озорбојҹонәдә жијә жәго толышон һәхәдә. Гыләј дастә һесте, әв дәчыкә, һукмәти довнәку. Шәв-руж һукмәти бә тарифе, пусты-лу бејдә ки, гыләј вәзифә-мәзифә быстәны, јаанки копуги пул быдән бәј, әвән бышу ыштә ружи дәвоны! Ымон бәмә һәммәј мәлумин, әвони бынәмон бә и кәно. Чумчыко јолән, рукән, пијән, ҹывонән, женән, мердән – ҹәми толышон зынејдән әвон кин, чәвон мәғсәд чиче, чәвон зат чиче, кон шыто жишон гәтә, бә кон мәзһәби ғоллығ кардејдән, чич һардејдән, чич пешомејдән, чокнә һытејдән, чокнә әштејдән, деки нышт-әјшт кардејдән, бәки ерәхејдән, чикику чич чәш кардејдән! Жәләвонон гиј һизе бә һукмәти тәрәф, ҹо һич гылә сәмти винде һоләдә нин әвон! Ымон чәмә хәлғи дышменән быбон, анән хәтоманд нин! Чумчыко дышмен ки мәлум бе, чәшәвәдә бе, чәј ко сәле, чә еһдәо оме һостоне!

Дыминә дастә ыштәнән ҹо бејдә бә се-чоглә дастә. Чәвон гыләјни шејдә Мусавати, ә гыләјни – Хәлғи ҹәбһә, семинәни – Рәсул Гулијеви ијән ҹо  мыхолифәти рәһбәри думо. Чы дастон һар гыләјни гиј һизе че гыләј мыхолифәти рәһбәри думо, һежо ерәхә бәј ки, әв быдә чок-чоки бывинды ки, хонәхо бәј ерәхә! Жәләвонон бәлкәмән ыштә кәдән овәјнә вәдә мәшғ кардејдән ки, Хыдо ныкардә, чәвон гиј бә ҹо сәмт ныгарды! Ым һәмон одәмонин ки, шәв-руж ҹәмати сәј хәроб кардејдән ки, бәс һичмәсә толышон рушт һежо фылонкәси дастәдәј, толышонән јолы-рук һәммәј дастәк быәнинин бәј!

Һәлбәттә, чәвон бардә тәблиғот һәдәрә шејдәни ки! Мыәјјән одәмон – чәвон ыштә ов-авлод, һамсијон, дијовыжон, кали ҹо толышонән әвом-әвоми бовә кардејдән бәвон, ымонән шәв-руж ерәхејдән бәвон. Чәвон гијонән һиз бејдән бә одәмон тәрәф!

Ијо тикәј дығғәт сәруте лозиме бә гыләј мәсәлә: Ә толышон ки, һиз быән бә мыхолифәти јолон тәрәф, чәвон мәғсәд мәлуме. Хәлғ һич бәчәвон ејнән ни! Әвон бә чәшин ки, һәмон тырк кејнә боме (шәјтони којәни, бердәм омәј?), чәјо бәчәвон һиз быә гијон гыләј мәлһәм бәкәше, јәне бәвонән гыләј гәдә-мәдә вәзифә бәдо! Чәјоән ә толыш бәныште, шәв-руж бәвоте бә чәј думо шә толышон ки, “һәни чичон пијејдә, аз толыш ни бәгәм? Ымһа, ым мерд омәј бә һакимијәт, бәмышән гыләј вәзифә дој. Ә фәғыр һәни бә һәмә толышон вәзифә дој әзыни ки! Имкон быдән, быдә ым мерд ко быкә”! Ым чәвон барәдә.

Интаси чәвон думо шәкәсон һәммәј бәнә бәчәвон ыштәни нин. Чәвон дыләдә жәләвонә толышон һестин ки, умдәвон ки, ымру-маштә ә хонәхо бә вәзифә боме, ымонән чәј сурфә кәноәдә емә ерыз-мерызи баһан, демијән бахтәвәр бәжијен!

Дыминә дастән һесте ки, чәвон ко мандә бә Хыдо! Чумчыко ым одәмон һәғиғәтән толышпәрәстин, Толыши ғырјәт һесте чәвон дыләдә, пијејдәшоне жычиј быкән боштә хәлғи! Әмма чич быкән ки, әвомин ја бесәводин, ја камсәводин, әве әвон бовә кардејдән бә жәләвонон. Әвонән ки омәјн бә вәзифә, жәләвонә әвомон һич бә гәми незијән ванибәдон бәштә бәј! Бәвәдә әвон дәбәрәсен ки, вај нәнә, чы әдовәте кардәмоне дештә? Нә боштәмон жычиј карде нызнәј, нәәнки бо хәлғи! Хыдо әвони чә ружику чәш быкә!

-Ыми сәрәсәјм! Әмма толышон әнҹәх әјо жијејдәнинхо!..

-Әл-сәбр! Имкон быдош, есә һозы бејдәбим ки, һежо бә барәдә бывотым. Озорбојҹонику кәноәдә вотеәдә ки, толышон ән веј жијә мәмләкәт Русијәје. Бәты чанән чочин бо, ијоән вәзјәт һежо жәгоје. Мәсәлән, бердәм хәбә омәј ки, мәсәлән, чы мәмәләкәти јоли фылон тыркыш ғәбул кардә, вәссәлом, кали толышон терәрестә бәбен, чәсәј бәштен бомен нубә бәгәтен ки, һич ныбо чә хонәхо “мыборәкә” симо бывиндын, әвән әвони бывинды, бәлкәмән чәј јодәдә манде чәвон симо, маштә-пашо гыләј руж бәмәј боәвон! Ај бәмәј һа!

Чымисән веј һырд быкәм боты?

-Неје, һырд мәкә, сәрәсәјм. Интаси ымијән бывот ки, чорәш чиче, дамоныш ни чы мәрәзи?

-Бочи нише? Чорә иглә бымәдәј ки, һар гылә толыш сыфтә-охој икәрәмәдә зынәнине ки, һич гылә тырк ја ҹо милләт пенибәрохне Толыши! Бочијән бәпе перохны? Мадәм ки, толышон ыштән ыштәни жәго бардејдән, шәв-руж һозын чәвон ғаппози жијәдә быбун, бочи бәпе әвон толыши фикри быкән, бәчәј һоли бысутын? Һар гылә толыш зынәнине ки, мерд бәпе ыштән ыштә кәј мерд быбу, ыштә дарди ыштән быкәшы, бәштә һоли ыштән бысуты, пештбәпешт быдә дештә һәмвәтәнон ки, боштә хәлғијән, боштә ыштәнијән гыләј руж бәме бызны! Чанә мерд быми-бәј ерәхо, чыми-чәјку имдод чәш быко, бәштә ыштәни “һичим!”, бә ҹо кәси “һар чије!” бывото, чәј нәнә һежо бәбәме! Ым чы гәпехо, һар дыглә толыши гыләјни һежо бә вирде: Ки бәмә комәг бәка, кон һукмәт бәчәмә ғәјғу бәманде, ки пебәрохне чәмә хәлғи? Анә мердон һич гыләјни дәрәсејдәни јаанки дәрәсеш пијејдәни ки, комәг Хыдоку боме, әјән һар хәлғ, һар мерд ыштән бәштә кардәнине! Чанә ыштә ыштәни ғәдри, ыштәкини ғәдри нызнош, бышош дәчыкош ҹо хәлғи думи, нә Хыдо комәг әкәни бәты, нәәнки ыштән гыләј руж нибәвиндеш! Зә, мердән һизәгиј бәбе? Хыдо доәше бәчәмә һар гыләјни дыглә чәш, иглән выни ки, әмә дештә дыглә чәши дијә быкәмон ыштә иглә выни сәмтәдә, јәне, бә нави дијә быкәмон! Есә ты ыштән бывот, һизә гиј чуне дијә кардәнине? Әнҹәх жыго-жәго! Жәләвон ыштән бә ро ше нибәзне, манде бә хәлғи ро нишо быдә? Әбыни, чымы Билә! Перохне пијејдәбу милләт, сыфтә-сыфтә сәрост быкә чәвон һизә гијон ки, әвон дијә карде бызнын ыштә выни сәмтәдә! Милләти дард һизә гијон дарде! Ыштән һизин, хәлғијән һиз кардејдән!

Чымисән сојә зывонәдә бывотым боты?

-Не, вәсе! Ышты вотәј чиче, бышум есә жыгоән быросным бә мәхлоғи ышты вотәјон?

-Нәвотишбән, һәни бочи бардејдәбиш чымы анә вахти? Һәлбәттә, быросын!

-Жәгобу, сәломәт быманд, аз шим бо нывыште...