АЛИ НAСИР - ТOЛЫШИ МИЛЛИ ШAИР

Јасәр Кәрәмзодә (Ирон)

ƏЛИ НAСИР - ТOЛЫШИ МИЛЛИ ШAИР

            Чымы нәзәрәдә јoлə миллəт ə миллəтe kи, бәштə дaрди дәвo kaрдејдә дeштə јoлə мeрдoн kомəги, дaрдoнkу сутeјдəни ијəн мaрдeјдəни. Бə жыгo миллəти вoтејдəн чokə миллəт!

            Дынјoəдə вeј мəмлəkəтoн һeстин kи, чəвoн сoјбoн вeј ҹəһд kaрдејдəн ыштə мəмлəkəти oбoд kaрдe гoрәнә ијəн чəј ҹывoнoн һәрәкәт kaрдејдəн ки, сәбарз быкән ыштә мəмлəkəти. Жыгo мəмлəkəт oбoд мандејдә, мəһв бејдәни.

            Һa миллəти ијəн һa мəмлəkəти сəбaрзəти сəбəб ымe kи, чəј ҹывoнoн һежо бә һәрәкәтин ки, жычиј быкән боштә хәлғи, һежо сәпо быбун.

            Һa миллəти дыләдə гылəј јoлə дaрд һeстe kи, әв һежо әзоб дојдә бәј. Вeј вaxти мәһз ын дaрд бә һәрәкәт вардејдә чә милләти чокә зоон, әвонән рост кардејдән ыштә милләти номи дештә чокә коон, певыло кардејдән чәј номи бә дынјо. Әве вотејдән ки, милләти зыне бејдә дечәј чокә зоон!

            Дынјоәдә жәго гыләј милләт ни ки, дард ныкәшы. Ком милләт чорә карде зынејдәбу боштә дарди, пәјдо карде зынејдәбу чәј дәво, ә милләт жијејдә, озавзијејдә, бә нав шејдә. Ком милләт ки ыми карде зынејдәни, һәғиғәт ыме ки, әв сутејдә ыштә дарди дыләдә, мәһв бејдә. 

            Милләти јолјәти чәј тарыхе. Чә милләти зоон јолјәти, есә бој, чәвон тарыхи һафизәје! Јәне, милләти бә зоон бәвәдә јол бејдән ки, чок-чоки зынејдән ыштә милләти тарыхи, фәрғ ној зынејдән чәј дусти ијән дышмени арәдә, дуст бејдән дечәј дусти, бә ҹанг бешејдән дечәј дышмени. Ноһәх вотејдәнин ки, дустәти иән дышменәти һар кәси хунәдә бејдә! Милләти һар гылә нымојәндә хун де һәзо сорон варз доә бејдә дечәј јоди. Чики хун покебу, халисебу, тарыхи кон лынгәдә быбујән, рә-ди һәмон һиссон пелывејдән чәј хунәдә, бә һәрәкәт вардејдән әј ки, бешу бә мәјдон, нишо быдә ыштәни бәштә хәлғи дустон ијән бәчәј дышменон, сәбарз быкә ыштә хәлғи дустон чәшәдә, хар быкә ыштә дышменон! Вај бә ружи ки, пок ныбу гыләј хонәхо хун! Бәвәдә һәмон одәм, ыштә нопокә умри чандә сорон бәнә куләхыси ыштә сәј бә кулән дәфырсыно, һежо ыштәни ашиш быбоән, де һичи бә чәш нычијоән, һички чәш ныкардә гыләј мәғомәдә жыго гыләј номердәти, бегирәвәти, камфырсәтәти бәка ки, чәј гырдокәноәдә быәкәсон һәммәј мот-мәтәл бәманден бәчәј жыго һәрәкәти! Жәләвонә емутәһырон һар гылә хәлғи дыләдә һестин, һәмән ыштәни озод винде пијә, озоди роәдә мыборизә бардә һар гылә хәлғи перәхе вәбастә бејдә чәјку ки, чанә рә јаанки ди әвони бә дим бебәкан, ифшо бәкан. Дышмен дышмене – ыштәни быбу јаанки ҹо хәлғи! Әј мәһв кардејән жәго чәтинә ко ни! Дард че жәго емутәһырон дарде! Чвон ко-сәнәт жијәдә-жијәдә јаанки соф-ошко һежо бә ҹо хәлғи јалтәғәти карде, ыштә хәлғи бәј һәвате бејдә! Ымән жыго гыләј хосјәт ни ки, бынышти әј мыолиҹә быкәј! Ым де дамони мыолиҹә кардәнинә ко ни! Арифә мердон чок зынејдән жәләвони дамони...

            Ымони һәммәј чок-чоки зынејро дијәро шеј лозим ни! Лозиме ки, һар гылә толыш де дығғәти баһанды, умуты һәм ыштә хәлғи тарыхи, һәмән ҹо хәлғон тарыхи. Дынјо тарыхәдә анә жәго нымунон һестин ки, әвони умуте вәс кардејдә ки, сәзукин быби, оғо быби, фырсәти дасто ваныдәј ки, емутәһырон зијон ныжәнын бәчәмә хәлғи!    

Һәрчәнд ки, милләти јоли ијән гәдәли әбыни! Интаси дынјо димәдә һестин жәго милләтон ки, әвон вејин. Жәго милләти ко нисбәтән сәле де камә милләтон мығојисәдә. Чумчыко бә жәго милләти зијонән гынеәдә, анән бә чәш чијејдәни.  Милләтон быән тарыхәдә ки, јол-јолә ҹангонәдә де һәзо, милјони ғыр быән. Әмма әвон анә вејин ки, пешо ижән һејве бе зынән. Вај бә ружи ки, камә милләтон мәруз бымандын бә жәго тәләфоти! Бәвәдә жәго милләти марде-манде мәсәлә һәлл бејдә! Әве жәго милләти, жәләвонон рестәдә, мәсәлән чәмә толышә хәлғи зоон һежо оғо, чочәши быәнинин ки, хлғи дышменон, иминә нубәдә чәј ыштән дыләдә быә емутәһырон зәфә ныроснын бәчәмә хәлғи!

            Де милләти дарди, әзоби таныш бе, һәмән чәј дамони зыне ән чокә вәсилә чәј әдәбијоте. Бахтәвәре ә хәлғ ки, чәј дарди де нәзми, шери воте зооныш һесте! Жәго вахтон бејдән ки, гыләј шаири иглә шер вәс кардејдә ки, милләти һәзо-һәзо зоон дастбәтифанг быбун, бә ҹанг рост быбун чәј роәдә! Бахтәвәре ә милләт ки, чәј озоди рој нишо доәкәс чәј јолә шаирон бејдән! Чымисә шәрәфинә, һәмән мәсулијәтинә вәзифә кам бәбе! Әве бә жәго одәми һежо жыгонә шаир не, МИЛЛИ ШАИР вотејдән, јәне хәлғи рукику бә јол, ҹывонику бә пи, женику бә мерд һәммәј ШАИР! Чумчыко чәј һар гылә шер, һаканә һар гылә мисро әнҹоме бо хәлғи консә дарди! Әв гыләј дәвәшә чоје ки, ыштә сәғәти вахтонәдән, ыштә дынјо дәгиш карде бәпештән һежо вәшејдә, дештә шерон рушнә сәғандејдә бәштә хәлғи шә рој, әј бардејдә бә һәхи ро! Ыштә хәлғи тарыхи, чәј дусти-дышмени чок-чоки нызнә, чәј дустон де јолә меһиббәти ныпијә, бәчәј дышменон әмон ныдоә шәхс жәго шаир бе әзыни, чәј сыханијән хәлғ һич вахти ғәбул әкәни! Хәлғи тарыхи, чәј дусти-дышмени нызнә шаир бәнә дујнәаши гыләј чиј бәбе: чанән баһош әј, һич си әбыниш чәјку, һежо жыго бәзнеш ки, вәшије! Әмма милли шаир иглә мисро си карде зынејдә ҹәми хәлғи!

            Чәмә хәлғи һәзо-һәзо сорнә тарыхәдә һежо быәше, есәтән һестыше чокә шаирон, милли шаирон. Жәго шаирон ки, чәвон дардысәр һежо быә чәмә хәлғ!

            Әмә бәчәмә һич гылә шаири хото гыније, чәј дыли арыште, әј ҹо шаиронсә сару гәте фикәдә нимон. Әксинә, чәвон һар гыләјни ыштә вырә һестыше чәмә һар кәси, һәммәјәво чәмә хәлғи дыләдә. Чәвон һар гыләјни есә дештә шерон дамон кардејдән бәчәмә хәлғи гыләј дарди. Интаси есә чәмә сыхан Әли Насири һәхәдәј! Чәнә нәзәр жыгоје ки, ә ко ки, дәвардә әсри 20-30-нә соронәдә Дәдә Зылфи дештә лирикә шерон кардәше бочәмә хәлғи, есә һәмон әнәнә дештә инғылоби шерон идомә кардејдә Әли Насир! Бы мәноәдә, әмә Әли Насири толыши инғылоби поезијә барзә банд - Сәвәлон зынејдәмон! Жәго гыләј банд ки, мојәш гәтә чәмә мыборәкә Пејғәмбәрику (сәәс)!

            Әли Насир, һар чијсә бәнав, Толыши дардон лонәје! Чәј һар гылә шерәдә, поемәдә һесте һәм Толыши дард! Һежо бәчәј мыборәкә симо ерәхе вәс кардејдә әмин быби ки, чанә јолә дарди лонә гәтәше чәј синәдә! Интаси Ә. Насир әнҹәх де дардон пеһанде сә кардејдәни ыштә шаирәти ғарзи. Чәј һар гылә шерәдә, поемәдә һар гылә толыш бәрмалә пәјдо карде бәзне чәмә хәлғи гыләј дарди дамони! Быми бәвотен јолә шаир, быми бәвотен јолә поезијә!

            Әли Насири гыләј башә ҹәһәт чәј сәводе! Чәјку парсеәдә ки, Шаир, чыконҹоје бәтыку анә сәвод, кејнә мәҹол кардејдәш ки, баһанди анә китобон? Һар сәфән гыләј мыборәкә сырә омејдә бәчәј симо, де зәрфәти јаанки гырд ҹидди жыго вотејдә: Чымы сәводи сәвон чымы јолә бобо Имом Һусејне (ә)! Аз Дечәј чәши дијә кардејдәм һәм бә тарыхи, һәмән бә есәтнә дынјо! Әве, бомы еһтијоҹ ни ки, китоб баһандым, де китоби комәги сәводин быбум!

            Һәлбәттә, јолә һәғиғәт һесте Шаири бы сыханәдә! Әмма әмә ымијән чок зынејдәмон ки, Әв шәв-руж һандејдә, умутејдә чәмә хәлғи тарыхи. Әмә чок зынејдәмон ки, һар гылә јолә Шаир бәнә гыләј јолә алимије. Хыдо ныкардә, алим һандејку бымандо, “китоби сығи шодо”, чымисән јавә, алимәти иддоәдә быбо, жыго һисоб быкә ки, һәни еһтијоҹыш ни бо һанде, һәни һарчи зынејдә, бәвәдә ку бәбе жәго шаиријән, жәго алимијән чәшмә!

            Жәго зәһмәти нәтиҹәје ки, Ә. Насири һар гыләј шер мандејдә бә гыләј јолә алими нывыштә әсәри: әвони һандә һар гылә толыш иглә шер умутејдәни, әв дәрс сәјдә Шаирику, сәводсојб бејдә дечәј шери воситә! Әве әмә Ә. Насири зынејдәмон толышон де Хыдо арәдә гыләј вәсилә ғәзинә! Әв дештә шерон әмәни бә һәхи ро бардејдә, нез кардејдә бә Хыдо, Чәј һәхи роснејдә бәмә! Чәј шери һандәкәси һич гылә еһтијоҹыш мандејдәни бә тәфсиркорон, бә кәноә изоһи. Чәвон һар гыләјни ру бејдән бәчәмә дылон бәнә чәмә Инә һәлолоә шыти! Чәј һар гылә шер табе кардејдә әмәни бәштә, һаким бејдә бәчәмә дыли, бәчәмә ағыли, бәчәмә һиссон, валеһ кардејдән әмәни!     Чыми нәтиҹәје ки, чәмә Ирони толышон ләһҹә Кобәсони толышон ләһҹәку чанә фәрғән быдо, ыми воте әбыни Ә. Насири шерон барәдә. Әвон Сипијәрујку гәтәше бә Кујәру һар гылә толыши шинә Инә зывонәдә нывыштә быән. Әве толышон һар гыләјни чок-чоки сәрәсејдән әвони! Әве чәмә толышон һәммәј һежо чәшбәро, гушбәванг бејдән ки, кејнә бәбе ижән Ә. Насир меһмон бәбе бәмә, шо бәка чәмә дылон, мыолиҹә бәка чәмә дардон, кам бәка чәмә әзобон, нишо бәдо бәмә гыләј рушнәтыкә ки, гирәм һар гылә толыш быгәто ә рој, бышо чә рушнә һәвәндисә, рә-ди бебәше бә озоди ро! Һәлә Кобәсони толышон бымандын бә и тәрәф, марзи бы тонәдә ком толыши нишо дој бәбе ки, дылипури ныбәмы Ә. Насир ыштән ыштә шерон һандеәдә! Деми воте пијејдәме ки, чәј шерон чанә зуманд быбунән, Шаири ыштә сәдо че Хыдо гыләј јолә меҹузәје ки, бәј гушо дојәдә Толышыстони тарых сәјкубәпо омејдә бәнә киноленти дәвардејдә чәмә чәшон вәо. Чәј сәдо бардејдә әмәни бекардејдә бә Гавгамел, Дечәј чәши әмә мышоһидә кардејдәмон Атропати игидәтијон, Чәј сәдо әмәни бекардејдә бә Бәззи бәш, чәјо әмә виндедәмон Бобоки бардә ҹанги, Чәј сәдо һар гылә толыши кардејдә Шых Заһиди гыләј мурид, дәвәт кардејдә әј бә имон, Чәј сәдо боәмә Мир Мыстәфо дипломатијәје, Мир Һәсән хани һәм толышон ыштә дыләдә быә емутәһырон, һәмән чәј ошкоә дышменон мәһ кардә шымшије, Чәј сәдо ғәһрәмонә Һәзи “Шимон!” кәлимәје ки, һар гылә толыши сәдо кардејдә бә озоди ҹанг! Һәни чандә јолә мердон сәдоје Чәј сәдо!? Де воте, пеһанде вәс бәка јәне ым! Коме ә ғәләм ки, һартәрәфә втејдәним, һич ныбо ғысмән тәсвир, тәһлил карде бызны ын поезијә зуј, чәј мәлоһәти, чәј аһәнги? Чәмә ын нывыштәјон гыләј гәдә тылән Толыш номәдә чәмә јолә дыјо ови дыләдә! Нә чәмә сәвод, нә чәмә зынәјон вәс әкәнин ки, тәһлил быкәмон Ә. Насири поезијә. Быми һич умрән вәс әкәни! Әве чанә Толыш һесте, чанә Толыш бәбе, анән толышон де һәмон јолә меһиббәти һежо баһанден Ә. Насири шерон, гуш бәдон Бәчәј илаһи сәдо, илһам бәстен Чәјку, сәбәро бәбен бә озоди ҹанг!

            Быбахш мыни, Шаир, ҹигәм карде, нывыштыме ыштә кали дыли сыханон Ышты јолә поезијә барәдә!

            Хыдованди омә сәфә Ә. Насири поезијә кали әдәби мәзијәтон барәдә сыхан бәкамон, чәмә хосә толышон!