ОЗОД НЫБЭ ИНСОН МЫСЫЛМОН ЭЗЫНИ БЕ!

 

ОЗОД НЫБӘ ИНСОН МЫСЫЛМОН ӘЗЫНИ БЕ!

(Мыколимә дәвом кардејдәмон...)

 

            Чәмә Билә нывыштәјон: “II. Norzim ki, islam dini prinsipondə xəlğon OZODƏTİ prinsip çəvon MUSTƏĞILƏ DAVLƏTÇİƏTİ formədə bıəni. Azərbaycan təki davləton MUSTƏĞİLƏTİ ijən OZODƏTİ ıştən nisbiye və bəlkən tobə muəyyən sərhədiye. İslam çı har xəlği etnik həxon ğəbul kardə əncəx çəvon siyasi coəti prinsipi ğəbul kardə ni”. (Мыәллифи нывыштәјон чокнә һесте, жәгоән огәтәмоне)

1. “...ислам дини принсипонәдә хәлғон озодәти принсип чәвон мыстәғилә довләти формәдә быәни... Ислам һар хәлғи етник һәхон ғәбул кардејдә, әнҹәх чәвон сијоси ҹоәти принсипи ғәбул кардејдәни”.

            Чок әби ки, чәмә Билә жыго императивә (ғәти) һыкмон озывон вардеәдә, истинод бәкәј бә конкрет гыләј сәвони. Шәхсән бәмы мәлум ни ки, ислами кон сәнәдәдә нывыштә быә бы барәдә? Әв ки манде бә Ғырони, чымы зынәјку, жәго гыләј мыддәо ни әјо!

            Әве, мыәммо мандејдә бомы (јәғын һежо бо вејнә һандәкәсонән!) чәмә Билә мәғсәд...

            Мадәм жыго парсон бешејдән бә мәјдон, бәвәдә әмә мәҹбуримон ки, ыштән и кәрән нәзәр сәғандәмон бә сәвонон, бә ошко бекәмон кали мәтләбон, бызнәмон ки, һәғиғәт коме бы мәсәләдә?

            Зынәкәсон чок зынејдән ки, Ғыронәдә хәлғон барәдә быә ајә ыме: “Һа инсонона! Әмә офәјәмоне шымә мерди ијән жени тисбирәдә. Һежо әмәнән ҹо кардымоне шымә бә хәлғон ијән ғәбилон ки, быдә бызнән ијәнды...” [49:13]

            Мадәм Ғырон вотејдә ки, Хыдо офәјәше әмә ҹо-ҹо хәлғон ијән ғәбилон ғысмәдә, чыјо бә нав омә иминә нәтиҹә әв быәнине ки, Ғырони чандә гылә ајонәдә одәми озоди барәдә нывыштә быә чијон һәммәј ејни дәрәҹәдә аидин бәвонән. Һәзрәт Әли ибн Әбу Талыб (ә) жыго вотејдә озоди барәдә: “Че һички ғул мәби, чумчыко Хыдо озод офәјәше ты”. Ки бәзне воте ки, ијо әј нәзәрәдә гәтәше әнҹәх гыләј фәрд? Охо хәлғ озод ныбо, чокнә озод бе бәзне чәј гыләј фәрд? 

            Һежо ислами ыштәни ҹо динонку ән јолә фәрғон гыләјни бәвәдәј ки, ым дин тәнзим кардејдә инсони жимони ҹо-ҹо сферон һәммәј! Чыми мығобиләдә бәбе иддо карде ки, ислам, мәсәлән, иғтысодијә, јаанки дини озоди ғәбул кардејдә, әмма сијоси озоди ғәбул кардејдәни? Ислам бәмә омутејдә ки, Хыдо фаили-мухтар офәјәше инсон. Јәне, Хыдо бәмә доәше ағыл ки, дечәј комәги ыштән сәрбәст ијән озод мыәјјән быкәмон: а) конҹо жијәнинимон; б) де комсә хәлғи иҹо жијәнинимон ја ыштә мыстәғилә довләти сохтәнинимон; в) бә кон мәзһәби ғоллығ кардәнинимон и.ҹ.ч.

            Мәлуме ки, ислами лап сыфтәдә  мысылмонон һәммәј жијејдәбин иглә довләти – Хилофәти тәркибәдә. Мадәм ки, Хилофәт выло бе (чымы зынәјку, һежо чокән бе ки, выло бе!), бәвәдә чәмә Билә вотәјку жыго бешејдә ки, бә ҹо-ҹо довләтон ҹо быә мысылмонә хәлғон мысылмонәтику бешин? Охо хәлғон ијәндыку ҹо јаанки дејәнды умжән бе, довләтон бә мәјдон беше ијән мәјдоно беше гыләј бесәбынә просесе ки, һички нә чәј сыфтә зынејдәни, нәәнки чәј охој! 

            Чы парси ҹәвоби һестыше дыминә тәрәфән: Чәмә Билә бәзне воте ки, Хилофәти ыштәни бә ислами аидијот жәгоән ғојм ныбе. Азән деми розим! Әмма әпиме ки, чәмә Билә ҹәвоб быдә бәчымы жыго гыләј парси: Охо Хилофәти тәркибәдә жијә хәлғон (ғејри-мысылмонон бынәмон бә и кәно) һәммәј мысылмонбин, ә довләтән бәчәвон мысылмонәти мыхолиф ныбе! Бәс бочи әвон есијәјн ијәндыку, чәвон һар гыләјни сохтыше ыштә довләт? Чумчыко, әрәбонән һәлә бынәмон бә и кәно, ҹо мысылмонә хәлғон Хилофәти бардә сијосәтәдә  мыстәғимә хәто виндејдәбин боштә етникә мывҹудәти! Ым хәлғон есијәјн Хилофәтику ки, иминә нубәдә огәтын ыштә етникәти, хәлғәти, әј нығо быдән!

            Есә пијејдәме чәмә жијә довләти мисал бијәм. Охо ијо быә дард иглә етникәти дард ни, һәмән һежо мысылмонәти манде ја мәһв бе дарде! Әввәлән, ын довләт формал мысылмонә довләтән һисоб быбо, фактик мәлум ни чәј сәдә ныштәкәсон нә дин, нәәнки мәзһәб! Бәвон воте бәбе ки, мысылмонин? Шәхсән чымы зывон нибоме жәго гыләј һыкм быдәм! Чымы нәзәрәдә әвон кофирин, Хыдомәзынин, бытпәрәстин! Чә тәрәфоән, ын довләт (иглә һукмәт не!) әјо жијә һәмә хәлғон дышмене. Чумчыко Хыдо нызнә довләт, хәлғи һич вахт әзыни!

            Чыјо мәлум бејдә ки, бы довләтәдә һәм хәлғон мәһв бејдән, һәмән чәвон дин! Чанә гонән быбо, бә гиј гәтәнинимон ки, “ислам хәлғон етник ҹоәти принсипи ғәбул кардејдәни” вотә шәхсон ја овәләку јаанки зылзыләку, зыне-зыне јаанки әнәзынәтику ов екардејдән бә жәләвонә һукмәти осјо! Бәлкәм жәго ни?

            Һәлә тарыхәдә жәго гыләј хәлғ быәни ки, чокнә бәвотен, “кефику” бешу бә озоди ҹанг! Хәлғон әнҹәх бәвәдә бә ҹанг рост бејдән ки, ыштәни мыһофизә кардејро ҹо гыләј ро ијән воситә виндејдәнин! 

            Бәмы бәзнен воте ки, дејәмә есә иглә довләтәдә жијә хәлғи гыно чиче? Бочи бәпе әмә ҹо быбәмон чәвонку?

            Чокә парсе! Аз жыго зынејдәм, навынә мәғаләдә доәмбе чы парси ҹәвоб.  Мәҹбурим, чәј мандәјән ијо бынывыштым.

            Һар чијсә бәнав ыми вотәниним ки, һар хәлғ ыштән мыәјјән кардәнине ыштә мығәддороти. Јәне, әвон  “бәмәнинин”  боштә ружи, әмәнән боштә ружи! Чәјоән ки, ғасбу һич әвон пијејдәшонни перәхын зылмику? Әвон перәхешон пијәбәј, бәвәдә һа ружбәмијон гыләј ном пенәгәтин ки боштә! Чәмә чәши вәдә ки чы номыш пијејдә, әјән нојдә бәвон, әвонән һич ыштә сәдоән бекардејдәнин ки, бәс кыве чәмә ыштән ном? Чымы жәго гыләј фикым ни ки, чәвонку хәбә быстәным чы парси ҹәвоби. Пијәкәсон быбон, ыштән бәзнен, роонышон памбә!..

            Манде чы кој дини тәрәф. Чәмә Билә чок зынејдә ки, чәмә һамсијә тыркон, һәтто шионән есә де авәчәкә тови ғәбул кардејдән сыннијәти. Ым һәлә дарди и нимәје! Чәвон и поә веј вахте сәләфије, гыләј поә нурсије, мандәјонән бә кон мәзһәби ғоллығ кардејдән, Хыдо бәзне! Ым каме һәлә, әвон толышонән окырнејдән ыштә думо. Чәмә чәши вәдә мәһв бејдә чәмә дин. Чокнә быкәмон, чич быкәмон? Ви быкәмон ыштә чәшон? Ыштәни жыго быбәмон ки, гуја һичи ни мәјдонәдә, һарчи чоке?

            Бәзнешон воте ки, әвонијән бә руж ноәкәс һукмәте. Азән рози! Бәс бочи бәвәдә әвон имкон дојдән ки, һукмәт әвони бы руж бынә?  Ғырони бәшмә јод вардејдәм: “Нуһи вотыше: “Ја Рәбб! Әвон гуш ныдошоне бәмы, шин чә шәхсон думо ки, чәвон сәрвәт ијән әғылон әнҹәх зијон вардејдән боәвон”. Бәвәдә Хыдо жыго вотыше фирони хәлғи барәдә: “Әј бә даст дәноше ыштә хәлғ, әвонән табе бин бәј. Һәғиғәтән әвон гынокорә бәндонин”.

            Чиче чәмә Билә мәслоһат? Әмәнән гынокор быбәмон бәнә фирони хәлғи ғәзинә? Охо ислам вотејдә ки, ән јолә ҹиһод бә ҹинојоткорә, золымә подшо дим вотә сыхане! Ымијән мәкәмон?

            Зынәкәсон чок зынејдән, Исламәдә һесте жыго гыләј принсип: “Ә чиј ки, бебәј мымкун ни воҹиботи бә вырә росније, бызын, әвән воҹибе”. Деми аз вотем пијејдә ки, мыстәғиләти, мыстәғилә довләт мәғсәд бе әзыни бо моминә толыши! Әнҹәх, ҹо һич гылә чорә нымандеәдә, уму мандејдә әнҹәх бәчәмә довләти. Чумчыко есәтнә вахтәдә әнҹәх жәго гыләј довләт бәзне чәмә хәлғи ијән чәмә дини перохны лобудә мәһвику! Ым довләт чок бәбе ја бевәҹ, һәлә нә аз, нәәнки ҹо гыләј толыш әзыни воте. Интаси, һар чокнән быбо, ым чәмә ыштә довләт бәбе. Бәвәдә чәмә хәлғ сыбут кардәнин бәбе ки, әв һәғиғәтән мысылмоне, јаанки бәнә фирони хәлғи гыләј чије. Чәмә хәлғән ки әмә ыштәнимон - азим, тыниш, ә и кәсе. Боән бә иврә бә дынјо һәммәј сыбут быкәмон ки, чәмәнән һәхымон һесте бәштә толыш воте, мысылмон воте! Әмә бәпе сыфтә ыштәни бәнә гыләј хәлғи ғысмәдә озод быкәмон ки, чәјоән бәштә һәғиғи мысылмон воте бызнәмон. Чумчыко озод ныбә инсон мысылмон әзыни бе!

   P.S. Манде чәмә Билә нывыштә охонә шәрһ: “Azərbaycan təki davləton MUSTƏĞİLƏTİ ijən OZODƏTİ ıştən nisbiye və bəlkən tobə muəyyən sərhədiye”, быми һартәрәфә ҹәвоб дојро гыләј зәрурәт виндејдәним. Иглә ыми воте лозим зынејдәм ки, быдә чәмә Билән бызны: дынјоәдә жәго гыләј довләт ни ки, чәј мыстәғиләти ијән озодәти нисби ныбу...