50 СОРИ БЭПЕШТЭ ...

 

Ф.Ф. Әбосзодә

 

50 СОРИ БӘПЕШТӘ ТЫ ОЗОРБОЈҸОНИ ПРЕЗИДЕНТ БЕ БӘЗНЕШ,

ӘНҸӘХ БӘВӘДӘ ҺӘНИ ТОЛЫШ ӘБЫНИШ!

(Чымон кон гыләјни боштә пегәтејдәш, бәмәһон коми мәслоһат зынејдәш?)

(Бә Шәфаһәти 2)

Һыр гылә ро бә ҹәһәнным варде бәзне. 

Пјер Абелјар

Франсә философ ијән руһани

 

            Шинә Биләм! Чәмә мәһоләдә есә чәсәј саат бә пенҹи ко кардәше 25 дәғиғә. Камиши чыми бәнав де хәј-сәломәти вотыме ыштә чәсонә нымож, дылипури дыво кардыме боәмә һәммәј, чәјо бешим ныштим балконәдә, кәшәме гыләј пәпруз. Камиши пурғыбо бим, ғәһәр омәј бәмы, ғыбо гәтыше чымы хыртә. Хәјли бә думот шим. Чокә сәринә ваваз гынејдәбе. Чәмә канә мердон әвотин ки, чәсонә ныможи вахтәдә гыләј во гынејдә, ә во бә ком мерди сәј намә ныгыно, чәј ко чәтин бәбе! Интаси ә војән комәг ныкардыше бәмы. Гыләј рәһмәтым воте бәчәмә шә мердон һәммәј, чәјо омәјм ныштим компјутери вәдә, “Аллаһ, Мәһәммәд, ја Әли!” – дәмандим бо ын номә нывыште...

            Парсе бәзнеш ки, бочи пурғыбо бәбим? Һәхы һесте. Ды руже ышты нывыштә ғејдоным һандә. Һа пијејдәме ыштәни бә даст быстәным, јодо бекәм, карде зынејдәним. Бочи?

            Чымы Билә! Чандә соронин ијәнды зынејдәмон. Кифајәт ғәдәр нун-немыкмон бырнијә деты. Бы мыддәти дыләдә шојә ружонымонән кам быәнин. Шојәдә бә иврә сырәмон. Гонә ружонәдән ғәмкәш быәмон бојәнды.

            Које, шајәт, ҹо гыләј шәхси нывыштәшбәј, фик нәдәјм, әвотим, нывыштәшејәни, чич быбу? Ты Шәфаһәт, чандә сорон Толыши роәдә мыборизә бардә гыләј сәводинә мерди, жыго чијон нывыште гон омәј бәмы!  Әве, бә ғәрор омәјм ки, кали сыханон быросным бәты. Һәммәј әвотним, чәвон кали гылон нывыштејдәм, тынән, әзјәтән быбо, баһанд.

            Бәмы нывыштејдәш ки, “Fəxi boli əqəm çımı rayı ikərəm handəbu məsləhəteki i-dıkərən bahandoj”. Ижән вотејдәм, чокнә нывыштә, жәгомән огәтә. Ым сыханон дыминә кәрәје нывыштејдәм ки, јәне ты фик быдәј бәштә нывыштәј. Али тәһсилинә гыләј толыши ыштә нәнә зывонәдә жыго нывыште ыштән гыләј јолә дарде бо чәмә хәлғи! Ымән быманды бә кәно, тикәј јоләшәхәтијән  кардә, нывыштә ки “Fəxi boli əqəm çımı rayı ikərəm handəbu məsləhəteki i-dıkərən bahandoj”. Бәмы ыми мәслоһат зынә зоә, жыго дијә кардејдәм, чымы нывыштәјыш һич и кәрән фәр-фәри һандәни! Гирәм һандәшбәј, бәвәдә әвинди ки, аз лап сыфтәдә жыгом нывыштә: “Де дығғәти һандыме ышты нывыштәјон”. (Мәғалә бә сајт ше бәбештә, редактори бомы вығандыше ыштә тожә нывыштә “шедеврон”. Әвон ижән сыбут кардејдән ки, ты фәр-фәри һандәни чымы нывыштәјон. Ымһа ышты нывыштәј: “Fəxrəddini bəmı cəvobə məqalədəj "ğərğış" sıxani istifadə kardə.Tırkon qarğışıj kardə ğərğış tolışi nifin( bə tırki ğarğış tolışi nifine hiç nıbo ımi omitən) mandə yətim yətimi.Imiyəni şımə redaktə siyasət”. Чымы зынәјку, есә ијо чымы нывыштәј һанде бәпештә, хәҹоләти ак боме бәты. Ајбе, шәр мәғанд бә ҹо кәси, бә һамсијә даве бемәши де ҹәмати, гон быбә ыштәни! Аз әјо нывыштәме ки, “бә хуни ғәрғыш кардә чәмә хәлғ!” (бә толыши сәрәсәниш, быдә бә тырки бынывыштым чәј мәно, ғасбу бәвәдә сәрәси: “гана гәрг едиб бизим халгы!” Ышты ҹо нывыштәјон вадојдәм бәшты виҹдони еһдә. Ижән вотејдәм, ајбе...)

            Мылхәс! Дәвардәмон бә әсос мәтләби изоһ карде. Ышты нывыштәјәдә бәмы ән веј гон омә чијон гыләјни әве ки, Толыши роәдә камәдә-вејәдә ко кардә кали ҹо кәсонән хошышон омејдә ыштә хәлғи бардә “bo məsxərə xoti nıvışte”. Аз зынејдәним, чыконҹој шымәку анә нифрәт бәштә хәлғи? Бочи ыштәни хәлғи һәммәјсә ағылманд ијән сәводин һисоб кардејдәшон? Бәлкәм ыми бывоти бәмы? Чокнә бәбе бәштә хәлғи жыго де нифрәти ебә одәми охој? Ышты “јолә бојлијон” гыләјнијән  мыддәти бәнав жыго нывыштејдәбе: “Милләт кије? – Ды-се кәсе! Әмандәни – гәләј, пәсе!” Интаси есә чәј мызокирә карде вырә ни, әве быдә әв быманды иншалла бо ҹо вахти...

            Әве, бәтынән бәнә рукә быјә мәслоһатым ыме ки, бәмы мәслоһат ныдоә чок-чоки фикир быкә ки, бочи бәпе әмә ыштә хәлғи барәдә де мәсхәрә бынывыштәмон? Дубарән ки, аз охо бә мәғаләдә веј гонә, ҹиддијә мәтләбон һәхәдә нывыштәмбе. Ты бочи бәпе әвони бә мәсхәрә пегордыни?

            Есән лап јолә мәтләби барәдә. Мыни пурғыбо кардә чиј ышты ын фикире: “50 sor çımi bənav Amerikadə bə neqron ve yolə antipatiyə hestbe.Əvon bə nəhənqə diskriminasiyə məruz bedəbin.Esəboy neqr çəvon prezidente.Bəməkoən bə tolışi ım munasibət bəqarde.Hiçən jıqo əmandni”. Бәшты хото  ныгыны, чәмә диј канә мердон һандәшонбәј ым сыханон, жыгоән әвотин: “Һәјф чә пыә!” Јәне һәғиғәтән ым ышты ҹидди фикире, ја ижән “де мәсхәрә” нывыштә? Еһанә ҹиддијебу, бәвәдә мотим бәшты мәнтығи! Росте, 50 (фәрғыш ни, 200) сори бәпештә зәнҹи омә есә Ибыә Әмерикә Штатон президент быә. Интаси әв нав президент бе, сыфтә дәгиш кардәше ыштә милләт (!), чәјоән, ым камебән, ыштә дин! Һәмон ә кенијәвыжә мысылмонә балә Һусејн – луо номәдә хәлғи нымојәндә, - огардә быә Барак, чәј бәпештә гәтеш зынә ә вәзифә!

            Һәлбәттә, Хыдо хәшәҹони быдә бәты, вахт боме лап ты ыштәнән Озорбојҹони президент бәзнеш бе, чымы Билә. Быми шәкым ни! Әмма бо ә вахти иглә бәшты ранги дәгиш карде еһтијоҹ нибәманде, чумчыко тынән бәнә Һусејни-Бараки зәнҹи ниш! Әмма мандә чијон һәммәј бәпе дәгиш быкәј! Јәне, иглә ыштә милләти не, лап мәзһәбијән! Ты бовә быкә бәчымы бы сыханон: охонәсә 5-10 сори бәпештә ышты жимон кардә һәмон бә мәһоләдә Имом Һусејни номи гәтәкәси даро ебәһаштен! Нәтиҹән ыме ки, 50 сори бәпештә ты президент бе бәзнеш, әнҹәх бәвәдә толыш ијән шиә нибәбеш!

            Мадәм ки жыгоје, мәслоһаты чиче бәме? Бы чандә сорон дырози чәмә бардә мыборизә һежо боәј быә ки, әмә бешәмон толышәтику, ыштә мәзһәбијән шодәмон, быбәмон ҹо хәлғ ијән ҹо мәзһәбсојб, чиче-чиче “Һәмзә хыјо бәкаште”? Ты жәго фикирәдәбуш, бәвәдә ышты де Һади ја ҹо гылә “жәләвонон” арәдә фәрғ чиче? Вотејдәм, бәлкәм бә вахти ышты ко кардә институти директори мыовини бәты вотә сыханон есә бәшты сә ныштән? Әвон ыми бәзнен карде. Чумчыко бә вахти әвонән дејәмә бә иҹо зәрдустибин. Әмма пешо шин Әһримәни думо. Толыш, есә бој, һежо дештә Рәббә Хыдо быә, есәтән Деәје. Бәвон бәбе, бәмә әбыни, чымы Билә!

            Бовә быкә ки, бәты ағыл дој фикәдә ним! Интаси ымони нывыштејдәм ки, быдә чәмә ҹывононән баһандын, нәтиҹә бекән боштә. Һар гылә толыш чок-чоки ыштә јодәдә огәтәнине ын чијон: Чәмәһон һар гыләјни дештә зәһмәти боштә веј коон карде, веј номон ғәзәнҹ карде бәзне: тәһсил бәсте, диплом бәсте, кә бәдуте, жен бәсте ијән ҹо чијон карде бәзне. Әмма сеглә чиј һесте ки, әвони әмә дештә зәһмәти кардејдәнимон. Әвони Хыдо “дојдә” бәмә. Јәне, ыштә пыә пешто омеәдә әвон “дејәмә бејдән”. 1) Бә дынјо толыш омејдәмон. Чумчыко Хыдо толыш офәјәше әмә! 2) Мерд (фәрғыш ни јаанки жен) омејдәмон бә дынјо. 3) Мысылмон-шиә (ја быбу сынни) омејдәмон бә дынјо. Әмә дештә кардә веј коон, дештә веј номон фәхр карде, бәштә синә жәј бәзнемон. Әмма һар гылә толыш зынәнине ки, чәмә ән јолә фәхорәт  ЧӘМӘ ТОЛЫШӘТИЈЕ! Чумчыко, ижән бывотым, ым Хыдоку омејдә! Әве әмә һәммәјсә бәнав фәхр кардәнинимон дештә толышәти!

            Дыминәни, һыр гылә толыш фәхр кардәнине дештә мердәти јаанки женәти (фәрғыш ни!). Әве гыләј ко гәтеәдә, гыләј сыхан вотеәдә ја нывыштеәдә бәпе һәрәкәт быкә ки, быми хәләл ныво!

            Семинәни, веј вахти бәмы жыго омејдә ки, һар гылә толыш зывон окардеәдә сыфтә “Шаһ Һусејн, вај Һусејн!” вотејдә, чәјоән овардејдә бәштә моә, “инә” вотејдә бәј!

            Гирәм чәмә һәммәј јолә дәдә Бобоки мәлумә сыханон камиши дәгиш быкомон, аз ыштә номо жыго вотејдәм: Шәхсән бомы и руж толыш/мерд/шиә бе, чыл сор президент бејсә бәнаве!

            Әве, чымы Билә: 1) жыго ро бывыжын боштә ки, һәм тыни, һәмән чәмә хәлғи нывә беныкә бә ҹәһәнным! 2) Веј сәғби бәштә дәвәти горәнә. Бәты бәрмалә вотејдәм, быдә һандәкәсонән бызнын: Чымы ышты тәклиф кардә вырәдә ныштә фикирым ни! Бәчәј горәнә не ки, ыштәни шымәһон һәммәјсә јол јаанки чокә мерд зынејдәм! Не!  Әстәғфурулла! Бәчәј горәнә ки, Хыдо мыныш жыгонә хәлғ кардә, чымы, чокнә ки бә пе вотыме, лап бә президентәти хотоән ыштә милләти, ијән мәзһәби дәгиш карде фикирым ни! (Ым охонә ҹумлә әнҹәх бәштә бахшә вотејдәм, быдә ҹо хонәхон боштә пеныгәтын).

            ...Сыхан ше тәклифику, гыләјән мәсәлә омәј бәчымы јод. Чандә вахтонин ки, чәмә билон тәкид кардејдән ки, аз “дәшум” бә Facebook. Әмма аз дәшејдәним әјо. Зынејдәш бочи? Иминәни, сыхани рости, вахтым бејдәни. Деми әлоғодор гыләј гәдә хәбә быдәм бәты. 2011-нә сори ијунә манги 28-дә бино кардәме бо “Фарси-толыши луғәти” нывыште. Пәјнә, - 2012-нә сори сентјабрә манги 4-дә, - де хәј-сәломәти сә кардыме әв. Ды ҹилде, һар ҹилдәдә 1000 сәһифә, ҹәми 100 һәзосә веј сыхан ијән ифодәку иборәте (бо мығојисә бәты бывотым ки, фарси-тырки ән јолә луғәтәдә ҹәми 60 һәзо сыхан ијән ифодә һесте). Әве, һәјфим омејдә боштә вахти, чымы Билә. Дыминәни, таныш беәдә дечәмә кали јол-јолә мердон Facebookәдә нывыштә сыханон, де чәвон бәјәнды доә дымжонон, певардә омејдә бә одәми! Номус, ғырјәт, мердәти, пыә, моә, жен, кинә, мылхәс, һар чишон һесте, ноәшоне әјо! Бәштә һурмәт кардә мерд чокнә дәбәше әјо?

            Охојәдә Имом Хомејни (ә) гыләј орзу нывыштејдәм боты. Имконы һестебу, рә-рә тикрор быкә әј: “Аз мытијонә хаһиш кардејдәм ғудрәтмандә ијән јолә Хыдоку ки, быдә Әв и ләзән јодо беныкә әмәни ијән чәмә хәлғи...” Ыштә номо азән әпиме ыми зијод быкәм: Хыдо әмәни ијән чәмә хәлғи һифз быкә ҹәһәнными отәшику! Амин, ја Рәббулаләмин!