ОЗОДИ ЭТРЭБУ ДОJДЭ ЫН НЭВУЗ!

ОЗОДИ ӘТРӘБУ ДОЈДӘ ЫН НӘВУЗ!

Кулә шәвон, Нәвузә идон мыборәк быбу, хосә толышон!

Чандә ружонин һежо пијејдәме быныштым ды-се кәлимә бынывыштым омә Нәвузи, Кулә шәви барәдә. Һар сәфән һежо чокнә “Аллаһ, Мәһәммәд, ја Әли!” воте бәпештә ныштејдәм “ғоти” пештәдә, ғыбо гәтејдә чымы хыртә, пурғыбо бејдәм, ҹигә кардејдәним жычиј бынывыштым. Сәбәбышән ыме ки, адәте, ғајдәје, ид омејдә, ыштәнән жыго гыләј ид – Нәвуз, чәј бәнавән Кулә шәв, бәпе чәшрушни быдәј бәштә ов-авлоди, бәштә хәлғи, бә ҹәми ид кардәкәсон, тәбрик быкәј әвони, шо быкәј чәвон дыли. Әмма чокнә нывыштејдәмбу, чәшәарс војдә чымы нывыштә сыханонку, ғәм војдә, ғәмгинәти војдә, бәмә вардејдән чымы ҹумлон! Ыврәшән һесте ки, бәмејән ајб ни – нә бо мерди, нәән бо мојнә! Одәм бәбәмејән, бәсырејән. Ән шинә бәме һежо идәдә бејдә, шојвојәдә бејдә, шоткомәдә бејдә! Чымы зынәј ыме ки, һар гылә инсон сорәдә һич ныбо и кәрә дылисыхт быбәмо, деәјән әв пок бәбе, тәмиз бәбе, бәше чәј дыли пос, пәхыр, әв соф бәбе, дәбәвәше бәнә астовә!

Һа ым фикирон һәммәј ыштә дыләдә но-пегәт карде-карде, и чәшәдәм сырә, бә иглә чәшәдәмән арс, сахтым карде ыштә ҹигә, ныштим, овоштыниме бә коғәз ыштә дыли орзујон бәштә хәлғи...

Адәте, һар идә тәбрикәдә сыфтә-сыфтә бәпе гыләј нәзәр сәғанди бә дәвардә сори, чоки-бәдијон һәммәј бијәј бә чәши вә, ғыјмәт быдәј бәвон ки, вәомә сори чокә коон һәнијән веј быбун, јавәтијонән гәдә-гәдә бешун мијоно, кам быбун. Дәмандим бо дәвардә сори коон тәһлил карде, фикири пегәтыше мы, бардыше бә веј ғәдимә әјјомон. Бә әјјомон ки, бәвәдә дынјо димәдә һәлә һич гылә хәлғ ныбе, лап быбунән, чәвон һич гыләјни Ид чиче зынејдәныбин, бәвәдә ғәдимә Ирони ҹәмат, чәј гыләј поә быә толышон Хыдо бәштә ән ғурбинә, сандинә хәлғи нозил кардә Нәвузи ид кардејдәбин! Ономе бәјәнды гыләбәгылә чандә һәзо сорон, чәмә хәлғи дәвардә чокә-бәдә ружон һәммәј, омәјм бешим бә есәтнә ружон, парсәјм бәштәку: Кыве чәмә толышә хәлғ, кон ружәдәј, чичон кәшејдә әв?

Кулә шәви гыләј һыкмәт бәвәдәј ки, чәмә јолон һежо вотәшоне бәмә: ымшанго хыјзони һәмә одәмон (јәне, ҹәми толышә хәлғ һәммәј бә иҹо!) кәдә быбун бәпе! Ки һәмонә шәви ыштә кәдә ныбо, һафт сор Кулә шәви ыштә кәдә дәнибәвоне, јәни дәрбәдәр бәбе, сәргәрдон бәбе!

Јол быбу, ја рук, мерд быбу ја жен, пи быбу ја ҹывон, нуперәс быбу ја оһил, нише фәрғ, толыш кон мәһоләдә быжијоән, ружгорыш чокнә быбујән, Кулә шәви чәј суфрәдә дынјо кон немәтон быбунән, чәшонәдәш гыләј арс, хыртәдәш ғыбо бәбе, хывәт бәка, ғо бәбе, пәши бәгәте боштә доғмә зәмини - бо Толыши, бо Толышә бандон, бо Каспи дыјо, бо Һыркони вишон, бо куләбынонәдә дим дәже-дәже ыштә сәј рост кардә толышә вәнәшә! Ымшанго јодо бебәшен әрбобон ијән косибон, һар гылә толыши бәпијеше ки, быбу ыштә Вәтәнәдә, шанговәсәј јолы-рук һәммәј бешун бә һәвардәј, ғонғә, вәшәпос бығандын. Һар кәси бәпијеше ки, ыштә соәдә бывошны һафт гылә отәш, дештә ов-авлоди бә иврә бывашты отәши сәпе, “Кули-кули, чошамбәли, дарды-бәлон бә канә сорон!” бывоты! Шанго һәммәјәво гырдә быбун бә сурфә сә, интизорәдә чәш быкән, кејнә нәнә пылоә ғәзәни бәва бә сурфә, Куләбахшә бәвғанде бо шушә кинон, һовон, чәјоән нимчон бомен бә сурфә, лап бәнә чәшдәхылон јолы-рук дәбәманден бо Кулә пыло, ләвәнгијә мој, гылискә торә, чич бывотым, дынјо чан гылә ноз-немәтон, рыски-рузијон һарде! Ки чич вотејдә, бывоты, ки конҹо чы рузи һардејдәбу, бәһә, ыврәш гыләј һәғиғәте ки, дынјоәдә һичи дојдәни чәмә нәнон патә шинијон – ғәндәкукә, чан ҹурә локу, чангури, зерәни ијән кылчә ләзәти! Толыши сипиришә шаир Әбдулрза вотәјнә: Одәми һич пидәнише чыјо ше, Ыврә чәмә дәдә јурде, Толыше!

...Әғылон, һырдәнон, нуперәсон интизорәдә бәбен ки, кејнә сурфә гырдә бәбе, әвон бәшен бо “Кышти ғанде” бә һамсијә кәон. Һар кәдә хыјзон чәшбәро бәбе ки, кејнә кышти бәғанден бәчәвон кә, әвонән де кәшон-кәшони бәштен пур бәкан кышти де сыә моғнә, шини, ғәнфети, бәнон бәј гәвәдә ки, кыштисојб бо пегәты. Вај бә ружи ки, косиб быбу, ја әрбоб, кышти ғандә ныбу бә гыләј кә! Хыдо әмәни һәммәј огәты чә ружику! Воте-воте, сыре-сыре, бахтәвәр-бахтәвәри һәммәјәво дәбәшен бә јонго ки, руж рәјрә обу, Инә һонијо бијә Нујә сори тожә ови, пешанды бә һытәкәсон, “Јол быбән!, Јол быбән!” бывоты, әғылонән норози-норози егард-пегард быкән ыштә јонгоәдә, чәјоән бәштын бышун бә Куләгардыш!

... Ыврәј нывыштеәдә гыләјән мәсәлә омәј манде чымы чәшон вәдә: Кулә шәви, Кулә ружи ғајдәје ки, бәпе толышон һәммәј дуст быбун дејәнды, јодо бекән бәдәти, ше-омә быкән бәјәнды кәон. Мандим бә нымож, ловә кардыме бә Хыдо ки, изоһ быкә бомы ын парси: Чокнә быкәм, чич быкәм, Хыдо? Һич вырәдә нывыштә быәни ки, деки дуст быәнине инсон, дештә шәхси дышмени, чокнә бәвотен, бәштә шәхси мәсәлон горәнә бәд быә одәмон, ја де һәмә бәд быәкәсон? Охо, аз бәчымы ыштәни нолојиғә һәрәкәт кардәкәси, бәмы пејарыш кардәкәси, шәр ғандәкәси, чымы барәдә ду-тәлбис, гәвомәј вотәкәси бахшејро һозым! Интаси чокнә быкәм де бәчымы хәлғи хәјонәт кардәкәсон, хәлғи бә и сијо копуг һәватәкәсон, хәлғи һәвате-һәвате боштә чокә руж бәмәкәсон, де номердон? Әмә һәммәј Мәһәммәд Пејғәмбәри (сәәс) уммәтимон, мысылмонимон! Пејғәмбәр (сәәс) бәмә омутејдә ки, дыглә чиј бахше әбыни: номуси дышмени ијән Вәтәни һәватәкәси, ыштә зәмини һәватәкәси! Толыш чокнә быбахшы жәләвонон?! Чанә бахше бәбехо? Һежо жәләвонон бахше-бахше чол кандејдәнинимон боштә хәлғи? Охо, мерд воте әбыни бә хәлғи һәватәкәси! Ыврәш јәғыне! Дард бымәдәј ки, бә жәләвони женән воте бејдәни, чумчыко Толыши женон веј ғырјәтинин жәго мердонсә! Чич быкәм, Хыдо? Дуст быбум де номерди, де ыштә хәлғи һәватәкәси? Чокнә быбахшым Пејғәмбәри (сәәс) сығбәсә кардә мынофиғә мәккәвыжон, Һәзрәт Әли (с) һәхи чәј дасто сә номердон, әј зәрбәт кардә ләнәтмандә Мулҹәми, Имом Һусејни (ә) гиј обырнијә Шумри де Јәзиди?!

Ныможисә бә Хыдо ловә, дыво карде-карде бахшыме бы идә ружонәдә ыштә шәхси дышменон, ыштә бәд быә одәмон һәммәј, интаси, Хыдо быбахшы мыни, бахшем нызнәј ә номердон! Әв ки манде бәшмә, хосә толышон, огәтыме чы парси ҹәвоб бо ҹәми һандәкәсон, быдә һар кәс ыштән ҹәвоб быдә быми...

Әштим ныможисә, дәмандим бо нывыште иди барәдә, Нәвузи барәдә, Кулә шәви барәдә...

... Хосә һандәкәсон, азизә толышон! Һич хәлғи тәһғир карде, бәчәј хото гыније фикәдә ним! Интаси, һәғиғәт һәғиғәте! Чок фикон доәбу, бәзнешон ки, һар хәлғи Нујә сори бејдәше ыштә бу. Бәле,бәле, бу! Фик быдән бәчәмә есә жијә мәһоләдә ғејд кардә быә Нујә сори. Чәхырә, ғыжә бу омејдә чәјку! Мәхлоғ һәммәј шодојдә ыштәни бә шәрови чол, чандә ружон дәныштејдә чәј дыләдә! Ид сә бе бәпештән и кәсән пәјдо әбыни ки, тариф быкә иди. Тариф кардә һоләдә бејдән бәгәм? Одәмон сыр-сыфәтән гардејдә, ајбәжор бејдә. Һасорән окардејдән гешә мызокирон ки, чокнә быкән ки, идә ружон кам быкән, јәни кам пешомын! Һәлә гыләј “бызә тобән” кардејдән ки, омә сори һәни пенибәшомен! Интаси бызи тобә чич быәнине ки? Нујә сор омејдә, ижән канә һәмом, канә тос!..

Есә боән, фик быдән бә Нәвузи! Әтрә бу дојдә, вәјшти буј дојдә чәмә Нәвуз! Чан ружән ғејд быкон ын иди, һар кәси һежо пијејдәше Нәвуз быбу, Кул быбу Хыдо бәмә һар доә руж! Чымисә рушинә руж, рушинә ид бәбе јәни дынјо димәдә? Һәлбәттә, әбыни!

Фик быдән бә гыләјән мәсәлә. Һар Нәвузи бејдәше ыштә әтрә бу! Һар гылә толыш ыштә әтрә бу сәјдә Нәвузику! Һар сорәдә Нәвуз омејдә де гыләј ҹо әтрә буј. Һар сор ејни чијон быкомонән, ејни хорәкон бәһомонән, ҹо бејдә чә Нәвузи әтрә бу! Һар гылә Нәвуз тожә кардејдә әмәни – тәбиәти ијән мәхлоғати. Бәмә тожә руф дојдә һар омә Нәвуз, бә тожә коон сәдо кардејдә әмәни, тожә дывон кардејдәмон әмә...

Чандә ружонин гыләј тожә әтрә бу омејдә бәчымы букә. Тожә әтрә бу вардејдә омә Нәвуз – Озоди әтрәбуј вардејдә! Чанә озод ныбомон, бә иврә ид карде әзынимон Нәвузи! Әве, дынјо кон мәһоләдә быжијоән, һар гылә толыш дыглә чиј кардәнине омә Нәвузә шәви: Иминәниш әве ки, һар гылә толыши чәшо и гылә арс емәнине бочәмә Вәтәни,бочәмә Хәлғи, бочәмә Зывони! Дыминәнијән, дәзоны ловә кардәнине бә Хыдо ки, озоди бијә бочәмә хәлғи омә Нәвуз! Һар гылә толыш быдә фик быдә бә осмонәдә пәрә кырынгон ғатәрон, гыләј Сәлом, гыләјән Кәлом бывғанды дејәвон боштә Вәтәни:

Осмондә пәрә кырынгон,

Сәлом быбән бо Толыши!

Јәндысә фәрә кырынгон,

Кәлом быбән бо Толыши!

Кулә шәвон, Нәвузон мыборәк быбу, хосә толышон! Гыләј Кәлом бывғандән боштә Вәтәни бы идә ружонәдә – ОЗОДИ КӘЛОМИ! Дыво быкән бә Хыдо ки, Әв озод быкә чәмә Вәтәни, чәмә Хәлғи ијән Чәмә Зывони бы омә Нәвузәдә! Ләнәт бывотән бә шәјтони, шукур быкән бә Хыдо! Һәммәј бә иҹо дыво быкән ки, Хыдо бымәсы чәмә сәдо, озод быкә әмәни, чәјоән Хыдованди, омә Нәвузи һәммәј бә иврә дәвонәмон иди, Куләгардыш быкәмон, Идәгардыш быкәмон, Ид быкәмон ыштә Вәтәнәдә, Толышәдә! Аз вығандыме ыштә Сәлом ијән ыштә Кәлом бә Толыши, екардыме ыштә чәши арси тылә, нубә шымәне, чымы хосә толышон! Орзуме ки, бы Нәвузәдә һич гылә толыш ҹәвоб доәнин ныбу бә “чокнә дәвоным ын Нәвузи?” парси, әмә һәммәјәво ҹәвоб быдәмон бә иглә парси: Конҹо дәвонәмон омә Нәвузи, Вәтәнәдә ја ғәрибә мәһолонәдә? Хыдо озод быкә чәмә Вәтәни, һәммәјәво омә Нәвузи дәвонәмон әјо! Амин, ја Рәббилаләмин!