ВЭЛИША ИJЭН ХАНЭЛИ ТОЛЫШ: МОВАРДЭ РУЖОН МЫБОРЭКЕ!

ВӘЛИША ИJӘН ХАНӘЛИ ТОЛЫШ:  МОВАРДӘ РУЖОН МЫБОРӘКЕ!

Вәлиша – 72

Ханәли Толыш - 71

            …Чымы зынәjку, һич гылә хәлғ әнә ангыл ни де әвәсори. Росте, веj хәлғон ид кардеjдән әвәсори оме. Әнҹәх чәвон һич гылә әнә азиз зынеjдәни сори ын семони. Адәтән кон руж һәммәjсә веj азиз беjдә бо одәми? Һәмәкәс бәвоте ки, чәj ән азизә руж моәку быә руже! Мәвужи, толыши бә әвәсори меһиббәти сыриjән иjо нәве лозиме! Хәлләғи-Аләми jәғын ки, һежо әвәсорәдә хәлғ кардәше ым хәлғ, әвәсоре чәмә хәлғи бә дынjо омә руж! Әве, әмә һәммәj жыго веj ашығимон бы семони. Дынjо кон вырәдә быбомонән, воан быбо, вошан быбо, доон зизә оконән, оныконән, де гыләj jолә интизори чәш кардеjдәмон әвәсори!

            Әвәсори чәмә хәлғи мовардә вахт бе ыштәни нишо доjдә һәмән толышон бә сори бы семони доә номәдән. Чымы зынәj ыме ки, һич гылә хәлғи зывонәдә ни жыго һыкмәт: Иглә толыши зывонәдә “сори сыфтә” мәно доjдә сыхан “әвәсор” – “әвә” – “сыфтә” иjән “сор”.

            Әвәсори һыкмәтон веjин. Әмма чәмә мәғсәд әвони пеһанде ни иjо. Һәммәjсә бәнав бо толышон иде әвәсор. Ыштәнән иглә һежо Нәвузә ид неһа! Һәмән чәмә чандә гылә нәһәнгә шаирон бә дынjо омән әвәсорәдә. Иjо әмә нывыште пиjеjдәмоне чәвон ды кәси барәдә…

            …Маштә-маштә Симурғи сәдо омәj: Воте, Ханәли Толыши мовардә руже! “Мыборәк быбу!” - вотыме. Чәjоән омеjдә Вәлиша мовардә руж. “Әвән мыборәк быбу!” - вотыме. “Чәшрушни лозиме нывыште”. “Чәшрушни егынеjдәни бәвон” - вотыме. “Бочи?”. –“Чанә бәдомон чәвон канә корә егәтә шерон. Кыве бәс чәвон шаирәти, кывин чәвон тожә шерон? Ханәли даj, зынеjдәм, беко мандеjдәни, шәв-руж нывыштеjдә, чап кардеjдә, Вәлиша, есә боj, гырд омандә, тожә һичи нывыштеjдәни. Кеjнә бәвғанден бәмә тожә шерон, бәвәдә чәшрушни бәнывыштем”. Вотыме ымон, пешо ныштим шим бә думот. Бә ғәрор омәjм ки, чәмә ым дыглә jолә шаири, дыглә сипириши моәо быә ружи тәбрик быкәм бә иҹо. Һәмән тикәj зәрфәти быкәм деjәвон, һандәкәсонән баһандын, әвәсори сырә бо бәчәвон диjәни…

            …Навко һежо жыго әзыним ки, Ханәли даj синәдә jоле Вәлишасә. Гыном нихо! Едjәсеәдә бә Ханәли даj, Вәлиша, номхыдо, мандеjдә бә тожә ҹывонә зоә! Ханәли даj, есә боj, мандеjдә бә jолә банди, лап һежо бә Сәвәлони! Әве, Вәлиша һаканә пеjарыш кардеәдә бә Ханәли даj, чочин әвоj бәмы, беәдәбәти әзним ыми.

            …Вәлиша һежо вотеjдә ки, “Масали шаирон де сәнҹәхи китоб сохтеjдән!”. Jәни воте пиjеjдәше ки, рыкыш омеjдә чәвон шерә китобон! Һежо вотеjдәм ки, “зә, шинә даj, бочи рыкы омеjдә чәвон китобон, шерон? Ә фәғырон бырнеjдән ыштә әғылон хыртәо, копуг-копуг гырдә кардеjдән, сорәдә һич ныбо гыләj китоб вадоjдән. Бәты, есә боj, хорә гыниjә, һич гырдычып нывыштеjдәниш! Вотәjы чиче, әвонән ов пегәтын бәштә гәв быныштын?”

            Бәки вотеjдәш? Вәлиша огәте бәзнеш? Һежо лыв печокнедә бә Масали шаирон, бәгәм кардеjдәни һич кәси нывыштәj.

            Интаси һесте гыләj ҹо мәсәлән: Де дығғәти едjәсеәдә, бә мәсәлә нығыл-нығыли бәләд беәдә, шоjд беjдәш ки, мәсәлә һичән бәгәм карде jаанки ныкардеәдә ни. Чокнә ки әвон гырдә беjдән бә иврә, бәвәдә бәрмалә винде беjдә чанә jолә меһиббәт һесте чәвон арәдә, чанә jолә һурмәт, ғурб, еһтиром һесте чәмә шаирон арәдә! (Мандәjон һырдә ғыjбәтонин ки, офәjевонә шәхсиjәтон арәдә быә чиjонин, фик доj лозим ни бәвон)

Лап бы пешони (се сор чыми бәнав) зынәме ки, Вәлиша синәдә jолеjбән Ханәли даjсә. Бәвәдә дәрәсәjм ки, бочи Ханәли даj бәнә шинә чаj ғәбул кардеjдә Вәлиша кардә пеjарышон.

            Вәлиша хосjәтәдә отәше, jәлове, ыми зынеjдән чәj зынәкәсон һәммәj. Ханәли даj, есә боj, ове, чәмә һониjон биjә ов. Хыдо хәлғ кардә пәшминәпуше лап! Һич кәс воте әзыни ки, кеjнәсә шоjд быә чәj ыштә диjәни генд карде. Әнә мылоjиме ки, әнә шинәләвзе ки, одәми һежо пиjеjдәше бынышты гуш быдә бәj…

            Әвон һар дыкәси лирикә шаирин. Интаси Вәлиша шеронән зик порнеjдән, отәш бешеjдә чәвоно:

Гәгыримон, лок нимон,

Ғәссәм мәһә, пок нимон,

Боjәнды ве чок нимон,

Бо ғәрибон лонимон,

Әмә толышонимон!

            Ханәли даj шерон, есә боj, бәнә руjәни ашиш-ашиши певыло беjдән бә одәми дыли, рынҹи кардеjдәнин һич одәми руфиjән:

Тожә обә вылимон,

Дәдә-нәнә дылимон,

Вылисә былбылимон,

Сәмәнимон, сәмәни,

Вәтән, чәшкә әмәни!

            Мығоjисә быкомон де сори семонон, Вәлиша маму һәниjән веj мандеjдә бә товыстони ҹәлҹәли, вәш ноjдә, сутеjдә:

Тарә ноjдән отәшисә,

Арс екардә әчәj ә сә.

Мы jолонку жығом мәсә, -

Дыл бысуто, арс бәварде!

            Jа ын шер:

Чы Ланкони урусән

Толыши вотдә лап һосон.

Кеjнә биш тырк, һа нодон?!

Ышты сә бә му быбу!

            Jаанки ым:

Ыштә номи толыш воте аjб зынәj,

Киjән воте, бәшты кефи бәрк гынеj.

Бә Вәлиша рости бывот, ым һынәj?!

Вахти бәбе, бәнә жәжы гырд бәбеш!

Чәмә жипо бәмандеш ты, һырд бәбеш!

Ыштән бывот, бәвәдә ты мерд бәбеш?!

            Ханәли даj исә әвәсоре, әвәсори шаире. Вәлиша де рыки, ғәзәби вотәjән әв “де нәғыли вотеjдә”, бәнә корпә әғыли дәмускеjдә бәштә нәнә, “бомы нәғыл бывот” вотеjдә. Чәj нәнә “де кәминә ов кырнеjдә боәj”, “ивыжәли вығандеjдә бә вишә бо езыми”, “руjәнә нун ноjдә бәчәj тумә”, “дивонку”, “ҹынонку” гәп жәjдә, әмәни бардеjдә бекарjдә де бә ғәдимә Мәдо, әмәни мәҹбур кардеjдә ки, овардәмон бәштә рәғ-ришә, бә jод биjәмон ки быәмон, ки быәнинимон. Ханәли даj вотәjон сипириши дылвандин, руф доjдән бәмә, уму доjдә ки, Хыдованди һарчи чок бәбе:

Веjән jолә дастәмон,

Бә иjәнды рәсдәмон.

Ыштә һәхи бәстемон!

Ә руж һәлә омәни!

Вәтән, чәшкә әмәни!

            …Рости бывотым, бы вырәдә меһмон омәj бә кә, - чәмә гыләj толышә билә омәj. Ныштимон, вырәон шин, чыjо-чәjо сыхан кардымоне, вотымоне-сырәjмон. Һежо чәмә шаирон барәдән гәп жәмоне. Әве, мәҹбур бим ки, бы вырәдә огәтым чәвон барәдә сыхани, Хыдованди, о омә сәфә. Иншалла, умдәвомон Хыдоку ки, һәм Вәлиша маму, һәмән Ханәли даj веj шо бәкан әмәни дештә нывыштәjон, әмәнән бәнвыштемон чәвон барәдә. Хыдо дыроз быкә шымә умри, чәмә хосә сипиришон! Сәбарз быбән! Хыдо зу быдә бәшмә ғәләми, хәши быдә бәшмә шинә ҹони! Әнә умр быкән ки, шоjд быбән бә Толыши озод быә ружи, Ланкони миjонәдә ҹәми толышон Озоди ружи ид кардеәдә һәммәjәво бәмысәмон шымә шерон! Мовардә ружон мыборәке, хосә Вәлиша маму иjән Ханәли даj! Ым нывыштәjән быдә быбу чәмә әвәсори гыләj мыждәвони бә һәмә толышон…