Мирhэсэн хан иjэн Кэлэнтэр

     Толыши есәтнә һоли дырыст сәрәсеjро де дығғәти умуте, тәһлил карде лозиме чы дыглә симо шәхсиjәти. Чумчыко чәмә еғвол еһанә мыәjjән быәбосә и тәрәфо де чәмә зәмини-Вәтәни ҹоғрафиjә, чә тәрәфо чәj бәлон веjни ришә быә чәмә ыштә дыләдә. Чәмә веjһәзосорнә тарыхи вәрәғ-вәрәғ карде-карде, винде беjдә ки, һежо әвон быән Толышәдә: Мирһәсәнон иjән кәләнтәрон. Толыши талеjән веj вахти бә шыкырә быә  һежо чы дыглә симо арәдә шә мыборизәку: Мирһәсәнон ғалиб омәбон, бәвәдә сипи быә толыши руж, не, гирәм, кәләнтәрон дештә мәкри иjән фәсоди бешәнбо бә нав, бәвәдә һежо сиjо быә чәмә руж. Ым гыләj глобалә мәсәләjе ки, әһотә кардеjдә ҹәми бәшәри тарыхи. Jәни һар хәлғәдә быән әвон, һар хәлғи тале мыәjjән кардә быә бы мыборизәдә. Ым че хәj де шәри бардә әбәдиjә мыборизәjе ки, бардәше бә мәһв чандә хәлғон, мандә гылон есә боj вахти-вахтәдә огоһ быән шәjтони әмәлонку, чарә кардәшоне боштә. Ки чарә кардәшебо, бешә бә сипиjә руж, ки карде зынәшныбо, һытә фили гушәдә, пепо быәни бә шәjтони әмәлон, вахтәдә гәтәшни чәj вә, жәшни чәj гәвисә, әв һежо мандә бә бевәҹә руж, jаанки мәһв быә бешә тарыхи сәһнәо.

     Киjе Мирһәсән хан? Тарыхыш веjән ғәдим ни. 1814-нә сори чәj мыборәкә пыә Мир Мыстәфо бә Хыдо рәһмәт ше бәпештә бешә бә Толыши тахт, быә Толыши хан. Веjән jолә фәрғ ни чәj жиjә зәмонә иjән есә чәмә жиjә доври арәдә. Бәвәдән Толыш бә ҹангбе ыштә мыстәғиләти роәдә. Мандәбе ови иjән отәши арәдә. Һар тәрәфо сиjо авон ечокниjәшонбе Толыши осмон. Чокнә бәвотен, чәш виндеjдәныбе чәши! Зоәм пиjеjдәбе ки, сә бекә жәго зәмонәдә, гыләj руж бәме бызны боштә хәлғи.

     …Мир Һәсән хани ыштә һәмә мыосиронсә веjә фырсәт һестышбе ки, быкә ыштә дыли пиjә жимони: бынышты ыштә сәраjәдә, бәһә-быдә, умр быкә де ешаеши, дәбдәбә, никәшы һич ғәм. Интаси зыне лозиме ки, чичбе чәj дыли пиjәj: боштә руж бәме, ыштә ружгори чок карде, ешаешинә сәраjәдә де дәбдәбә жиjе, jаанки че Хыдо һәхи, Чәj офәjә толышә хәлғи мыдофиә карде!

     Мир Һәсән хан ыштә хәлғи ашығбе! Әj боштә пегәтыше дыминә ро: сыфтәнә ружику дәманде Толыши роәдә бә ҹанг! Ҹанг кардыше һәм дахыләдә, һәмән хариҹәдә де зыбудә дышменон. Беше ыштә роһатә сәраjо, жиjәj вишонәдә, бандонәдә, нызнәше чиче тати, нытарсәj дышменику, нытарсәj сардику. Бәj зу оме нызнәj кәноәдә быә дышмен…
Бәс киjе Кәләнтәр? Ә шәхсе ки, дәварде бә дышмени тәрәф, вардыше дышмен бә Мир Һәсән хани ләшғәри мандәҹо, нишо доше бәвон чәj вырә. Чумчыко чәj пиjәj ҹобе: әрбоб бе пиjеjдәшбе, роһат жиjе пиjеjдәшбе, ашығбе бә сәраjон, бә дәбдәбә! Әве һәватыше ыштә хәлғ, дәварде бә дышмени тәрәф. Жәләвон чы зынеjдәбе чиче хәлғ, чиче озоди!
Туш омәj ә мәлун бә Мир Һәсән хани гуллә, мырдол бе ше!

     Әмма ыштән ше, мандин чәj орығ-торығон! Һежо чок жиjәjн әвон, сәраjонәдә жиjәjн, дәбдәбәдә жиjәjн, һежо һәватышоне чәмә хәлғ быми-бәj, боштә руж бәмәjн, дошоне чәмә хәлғ бә по! Әве әмә мандимон бы руж!

     Есән асписән кәләнтәрон: гыләjни пиjеjдәше быбу депутат, гыләjни пиjеjдәше огарды бә Боку, ижән быжиjы де дәбдәбә, гыләjни һич зынеjдәни чичыш пиjеjдә, әмма егыниjә бә жәләвонон һушкә, шеjдә де шәjтони роj!

     Быдә бышун, чич вотеjдәмон ки? Быдә бышун, чумчыко чәвон шә вырәj охонә мәнтәғә һәмонә Һиркони вишәjе ки, әjо Кәләнтәр туш омәj бә Мир Һәсәни гуллә! Әвонән ружон ружони туш бомен бә жәго гыләj гуллә! Быдә сәрин огәтын ыштә дыли: Толыш һич вахти тов нибәва бә шәjтонон! Һар зәмонәдә чәj дыләо бебәше гыләj Мир Һәсән хан, васил бәка бә ҹәһәнным жәго мәлунон!..